Kunar vilayətində qaçqınlıqdan geri qayıdanların dramı
Dörd ay əvvəl Nəvvab Din səkkiz illik qaçqınlıq həyatından sonra Əfqanıstanın şərqindəki Kunar vilayətinin dağlıq ərazilərindəki doğma Vadir kəndinə geri qayıtdı. Pakistan Fələstinin sığınacaq tapdığı yer idi. Lakin bu gün o, öz torpağında, çadırda məskunlaşıb. Üç həftə əvvəl bölgədə minlərlə insanın həyatını alt-üst edən dağıdıcı zəlzələ, onun evini də viran qoyub. Bu, qayıdan Əfqan qaçqınlar üçün yeni bir sınaqdır.
55 yaşlı fermer yaxınlıqdakı Noorgal kəndində qardaşı oğlunun dükanında danışarkən, "Biz indi çadır düşərgələrində yaşayırıq," dedi. "Evlərimiz köhnə idi, heç biri salamat qalmadı... Zəlzələ zamanı dağdan düşən iri qaya parçaları onların hamısını məhv etdi."
İkiqat fəlakət: Məcburi köçkünlük və təbiət sınağı
Dinin mübarizəsi saysız-hesabsız Əfqan qaçqınların üzləşdiyi ikiqat fəlakəti əks etdirir. Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının (İOM) məlumatına görə, o, 2023-cü ilin sentyabr ayından bəri İran və Pakistandan qayıdan dörd milyondan çox Əfqan qaçqınlar arasındadır.
Avqustun 31-də baş verən zəlzələ təxminən 2200 insanın həyatına son qoydu və 5000-dən çox evi dağıdaraq genişmiqyaslı iqtisadi böhranı daha da dərinləşdirdi. Din əlavə edir: "Pakistanda qazandığımız hər şeyi itirdik, indi də buradakı hər şeyimizi itirdik."
Dörd ay əvvələ qədər, o, səkkiz il Pakistanın Sialkot rayonundakı Daska şəhərində yaşamışdı. Buna səbəb İSİL yaraqlılarının ona qoşulmağı və ya kəndi tərk etməyi tələb etmələri idi. "İSİL terror təşkilatına qoşulmaqdan imtina etdiyim üçün Pakistana köçməyə məcbur oldum," o izah edir. Bu, Əfqan qaçqınlar üçün tez-tez rast gəlinən bir səbəbdir.
Onun sürgün həyatı Pakistan hökumətinin sənədsiz əcnəbi vətəndaşlara qarşı ölkə daxilindəki tədbirləri nəticəsində qəfil sona çatdı. Nəvvab Din Pakistan polislərinin evini basqın edərək onu və ailəsini deportasiya üçün düşərgəyə apardıqlarını söyləyir. "Pakistandan qayıtdım, çünki bizə orada vaxtımızın bitdiyini və getməli olduğumuzu dedilər," o qeyd edir.
"Əfqan səlahiyyətliləri tərəfindən qeydiyyatdan keçənə qədər Torkham sərhəd keçidində iki gecə keçirmək məcburiyyətində qaldıq, sonra isə kəndimizə qayıda bildik. Bir çox Əfqan qaçqınlar oxşar vəziyyətlə üzləşir."
Sadat Xanın hekayəsi: Sağlamlıq, sığınacaq və Kunar vilayətində çətinliklər
Bu çətinliklər Kunar vilayətinin hər yerində hiss olunur. Noorgaldan təxminən 12 km aralıda yerləşən Barabat kəndində, 58 yaşlı Sadat Xan zəlzələdən dağılmış kirayə evinin xarabalıqları yanında oturub.
Xan Pakistandan könüllü olaraq qayıtmışdı, çünki səhhəti pisləşmişdi və artıq həyat yoldaşı ilə yeddi uşağını dolandırmaq üçün iş tapa bilmirdi. İndi isə zəlzələ onun az-çox sahib olduğu hər şeyi əlindən alıb. Əfqan qaçqınlar üçün bu cür talelər çoxdur.
"Mən Pakistanda da yoxsul idim. Yalnız mən işləyirdim və bütün ailəm mənə bağlı idi," o, deyir. "Növbəti yeməyin haradan gələcəyini bilmirik. Burada iş yoxdur. Ağciyərlərimdə problemlər var. Çox səy göstərsəm, nəfəs almaqda çətinlik çəkirəm."
O bildirir ki, ailəsi üçün çadır istəməsi barədə Kunar vilayətindəki yerli hakimiyyət orqanlarına müraciəti hələ də cavabsız qalıb. "Burada quraşdırmaq üçün çadır istəmək üçün səlahiyyətlilərə getdim," o deyir. "Heç nə almadıq, buna görə də kimdənsə uşaqlarım üçün bir müddətlik otaq verməsini xahiş etdim. Qış yaxınlaşdığı üçün əmim mənə rəhm etdi və evində bir otaqda qalmağa icazə verdi."
Quraqlıq, qida çatışmazlığı və Kunar vilayətinin gələcək planları
Zəlzələ İrandan və Pakistandan qayıdan Əfqan qaçqınların üzləşdiyi bir çox böhranlardan yalnız ən görünənidir.
"Torpağımız quraqdır, kəndimizə yaxın heç bir çay və ya bulaq yoxdur," Din söyləyir. "Əkinçiliyimiz və yaşayışımız tamamilə yağış sularından asılıdır, lakin son vaxtlar yağışlar çox azdır. Digər insanlar belə şiddətli su çatışmazlığı ilə necə yaşaya bildiyimizə təəccüblənirlər."
Zəlzələdən sonra Diwa Gul vadisində İslam Yardım təşkilatı tərəfindən qurulan səhra xəstəxanasında işləyən nutritionist Dr. Fəridə Safi, qida çatışmazlığının böyük problemə çevrildiyini deyir.
"Bizə gələn zəlzələdən zərər çəkən insanların əksəriyyəti, əsasən kəndlərində əldə edə bildikləri zəif qida və düzgün qidalanma çatışmazlığı səbəbindən qida çatışmazlığı yaşayır," o izah edir. "Bir çox qida çatışmazlığı olan uşağı müalicə etməli oluruq."
Kunar vilayətinin qubernatoru Mövləvi Qüdrətullah Al Jazeera-yə bildirib ki, Kunar vilayətinin səlahiyyətliləri plana uyğun olaraq 382 yaşayış sahəsini əhatə edəcək yeni bir qəsəbə salmağa başlayıblar.
Khas Kunar rayonundakı bu təşəbbüs, Şəhərsalma və Mənzil Nazirliyinin idarə etdiyi milli proqramların bir hissəsidir və qayıdan Əfqan qaçqınlar üçün daimi mənzil təmin etməyi hədəfləyir. Lakin bu yeni evlərin nə qədər vaxta tikiləcəyi və ya qaçqınlara əkin sahələrinin də veriləcəyi hələ bəlli deyil.
"Bu, vilayətdə heç bir torpağı və ya evi olmayan insanlar üçün olacaq," Qüdrətullah dedi. "Və bu layihə artıq başlayıb, zəlzələyə qarşı böhran tədbirlərindən ayrıdır."
Qeyri-müəyyən gələcək
Lakin köhnə evlərinin xarabalıqlarında və ya onların yanında yaşayanlar üçün bu cür vədlər uzaq görünür. Noorgalda Nəvvab Din zəlzələdən sonra baş verən təkanların qorxusu və gələcəyin qeyri-müəyyənliyi ilə yaşayır.
“Hökumətin bizi düzənliklərə köçürüb-köçürməyəcəyini və ya yenidən qurmağımıza kömək edib-etməyəcəyini bilmirəm,” o, yorğunluqdan titrəyən səsi ilə deyir. “Lakin qorxuram ki, zəlzələdən sonra təkanlar davam etsə belə, çadır düşərgəsində yaşamağa məcbur olarıq. Bəzən elə güclü təkanlar olur ki, çadırlar silkələnir.”
Oxucu Şərhləri
Bu həqiqətən də dərin bir hekayədir. Nəvvab Din kimi insanların ikiqat fəlakətlə, yəni əvvəl qaçqınlıq, sonra isə zəlzələ ilə üzləşdiyini oxuduqca insan düşünür: əslində bu cür hadisələr fonunda əhalinin maddi vəziyyətinin pisləşməsi gözləniləndirmi? Bəs bu cür təbii fəlakətlərin ardınca humanitar yardımın çatdırılmasında hansı qüsurlar olur ki, insanlar yenidən çadırlarda yaşamağa məcbur qalır? Zəlzələdən əvvəl qayıtdıqları kəndlərdə nə qədər yaşaya bilmişdilər və o qısa müddətdə hansı çətinliklərlə qarşılaşmışdılar?
Ancaq burada diqqətə çarpan bir məqam var: zəlzələnin "ikinci dəfə evsiz qoyması" ifadəsi. Bu, əslində zəlzələnin özünün bir səbəb olmasından daha çox, öncədən mövcud olan zəiflikləri və kövrək həyatları vuraraq, onları kökündən sarsıtması mənasına gəlir. Zəlzələ, sanki, illərdir davam edən narahatlığın və qeyri-sabitliyin son nöqtəsi olmuşdur. Bəs bu narahatlığın səbəbləri nədir? Qaçqınlıq, müharibə, terror təhdidləri və nəhayət, təbii fəlakətlər.
Burada maraqlı bir sual ortaya çıxır: Əgər zəlzələ baş verməsəydi, Nəvvab Din və onun kimi on minlərlə insan yenidən qaçqınlıqla üzləşərdimi? Ya da, daha doğrusu, əgər bu insanlar sığınacaq tapa biləcəkləri dayanıqlı evlərə sahib olsaydı, zəlzələnin təsiri bu qədər dağıdıcı olardımı? Bu, sadəcə bir təbiət hadisəsi deyil, eyni zamanda sosial və iqtisadi zəifliklərin də bir göstəricisidir. Bəs bu zəifliklərin aradan qaldırılması üçün nələr edilə bilər? Və bu "ikinci dəfə evsizlik" problemi nə zaman həllini tapacaq?
Məqalədə vurğulanan əsas məqam, Əfqanıstanlıların bir tərəfdən İŞİD kimi qruplaşmaların təzyiqi, digər tərəfdən isə Pakistan hökumətinin deportasiya siyasətləri nəticəsində evlərini tərk etməyə məcbur edilmələri, digər tərəfdən isə bu qayıdışın bəzən tamamilə dağıdılmış bir vətəndə reallaşmasıdır. İkiqat fəlakət – qaçqınlıq və sonrasında zəlzələ kimi təbii hadisələr – bu insanların həyatını daha da çətinləşdirir. İki qardaşın yaşadığı fəlakət, Əfqanıstandan qayıdan dörd milyondan çox insanın ortaq dramıdır. Bu, sadəcə bir fərdin deyil, bütöv bir xalqın çəkdiyi əzabın, itirilən ümidlərin və davam edən böhranın göstəricisidir. Məqalə, bu cür humanitar böhranlara diqqət çəkməklə, beynəlxalq ictimaiyyətin bu məsələyə daha duyarlı olmasını təşviq edir.
Şərh Yaz