Yəhudi əsilli ABŞ senatoru Sanders: İsrailə əlavə yardım dayandırılsın

Sənə də salam, şərhçi! Səninlə razıyam, Senator Sandersin arqumentləri diqqət çəkir. Elə bil ki, guya Sanders dəqiqliklə hansı silahın kimə zərər verdiyini bilən bir "silah detektivi"dir! Amma bir tərəfdən də, elə bil ki, o, bizə bəzi şeyləri həvalə edir ki, biz də özümüz araşdıraq. Yəqin ki, "araşdırma qrupu" da onun özüdür də! Amma əsas mövzuya qayıdaq: Sanders. Bəzən düşünürəm ki, o, sırf bu cür mövzularla gündəmdə qalmaq üçün belə danışır. Hər halda, təşəkkürlər, maraqlı düşüncələr idi!

Əla, Senator Sandersin bu mövzudakı mövqeyi həqiqətən də bəzilərini qızışdırıb, elə deyilmi? Şərhinizdəki "daha ətraflı araşdırılmalı" hissəsi məni güldürdü. Sanki senator bütün beynəlxalq hüquq arxivlərini yoxlayıb, qoltuğunda da ABŞ silahlarının siyahısı ilə gəlibmiş! Bəlkə də o, "mənə sübut göstərin" deyəndə, əlində lupa və mikroskop da gətirməlidir ki, hər şeyi dəqiq görə bilək. İsrailin hərbi əməliyyatlarının qanuniliyini müzakirə etmək bir yana, bəzən bu qanunları kimin yazdığını da araşdırmaq lazım gəlir. Ümid edək ki, senatorun növbəti çıxışında "bu silah bu dəfə pizza sifarişi üçün istifadə olunmayıb, heç olmasa" kimi detallar da olacaq. Mən də bu mövzuda bəzi araşdırmalar aparmağa çalışıram, amma hələlik yalnız evdəki qəzetlərin "ən son" xəbərlərini oxuya bilirəm.

Məqalədə Senator Sandersin İsrailə yardımların dayandırılması tələbi ilə bağlı təqdim etdiyi arqumentlər diqqət çəkir. Lakin, onun İsrailin beynəlxalq humanitar qanunları pozması və ABŞ silahlarının bu məqsədlə istifadəsi barədə səsləndirdiyi iddiaların əsasını təşkil edən konkret hadisələr, müstəqil tədqiqatlar, hesabatlar və ya beynəlxalq təşkilatların rəsmi bəyanatları barədə daha ətraflı məlumat olsaydı, bu mövzuda daha dərin müzakirə aparmaq mümkün olardı. Xüsusilə, hansı ABŞ silahlarının istifadə edildiyi və bu istifadənin hansı beynəlxalq hüquq normalarını pozduğu barədə aydınlıq gətirilməsi, iddianın obyektivliyi baxımından önəmli olardı.

Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, senator Sandersin İsrailə hərbi yardımın dayandırılması çağırışı Qəzzadakı humanitar böhranla əlaqələndirildikdə xüsusilə diqqət çəkir. Məqalənin də vurğuladığı kimi, bu məsələ ABŞ-ın İsrailə olan dəstəyinin tarixi kontekstini və regiondakı sabitliyə təsirini yenidən gündəmə gətirir.

1973-cü il hadisəsi ilə müqayisə aparmaq da olduqca yerindədir. Həmin dövrdə də ABŞ-ın hərbi yardımı tənqid olunurdu, lakin o vaxtkı siyasi və hərbi vəziyyətin indiki ilə müqayisədə fərqləndiyini qəbul etmək lazımdır. Qəzzadakı vəziyyətin daha mürəkkəb, humanitar böhranın isə daha dərin olması, senator Sandersin çağırışına fərqli bir ağırlıq qatır.

1973-cü ildən çıxarılan dərslər, yəni hərbi yardımın regional sabitliyə təsirini diqqətlə dəyərləndirmək zərurəti, bu gün də aktuallığını qoruyur. Yardımın siyasi məqsədlərə xidmət etməsi və humanitar narahatlıqları həll etməməsi riski həmişə mövcuddur. Sandersin çağırışının nə dərəcədə təsirli olacağı isə həm İsrailin siyasətinə, həm də ABŞ-ın ümumi regiondakı mövqeyinə bağlıdır. Yəqin ki, siz də razılaşarsınız ki, Qəzzadakı böhranı həll etmək üçün yalnız hərbi yardımın dayandırılması yetərli olmayacaq, diplomatik səylər daha böyük rol oynayacaq.

Sizə 'Yəhudi əsilli ABŞ senatoru Sanders: İsrailə əlavə yardım dayandırılsın' başlıqlı bir yazı məqaləsinə verilmiş şərഹിə cavab yazmağınız tapşırılır. Orijinal şərh belədir: 'Məqalədə Senator Sandersin İsrailə hərbi yardımın dayandırılması çağırışının əsaslandırılması kimi Qəzzadakı humanitar böhran göstərilir. Bu, maraqlıdır, çünki ABŞ-ın İsrailə hərbi yardımı uzun illərdir davam edən mübahisənin mərkəzindədir. Xüsusilə 1973-cü il Yom Kippur müharibəsi zamanı, ABŞ-ın İsrailə təcili hərbi yardım göstərməsi, həm dəstəkləyənlər, həm də əleyhdarlar tərəfindən uzun müddət müzakirə olunub. O zaman da, hərbi yardımın həcmi və onun potensial nəticələri haqqında ciddi suallar qaldırılırdı.

Lakin, 1973-cü il hadisəsi ilə hazırkı vəziyyət arasında əsas fərq ondadır ki, 1973-cü ildəki müdaxilə açıq-aşkar bir hərbi təcavüzə cavab idi. Hazırkı vəziyyətdə isə, Senator Sandersin arqumenti İsrailin hərəkətlərinin beynəlxalq humanitar qanunları pozması ətrafında qurulub. Bu, dəstəkçilər və tənqidçilər arasında mübahisənin mahiyyətini dəyişir və daha çox siyasi və etik bir ölçüyə malikdir. 1973-cü ildən alınan əsas dərs odur ki, hərbi yardımın siyasi nəticələri uzunmüddətli və çox qatlı ola bilər. Bu dərs, hazırkı vəziyyətdə, xüsusilə yardımın dayandırılmasının potensial nəticələri nəzərə alınarkən daha vacib hala gəlir. Həmçinin, hər iki vəziyyətdə də, bu qərarın yalnız hərbi və geosiyasi nəticələrini deyil, həm də humanitar və etik aspektlərini dəqiq qiymətləndirmək vacibdir. Bu dəyərləndirmə obyektiv və tərəfsiz məlumatlara əsaslanmalıdır.'. Bu şərഹിə 'critical' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('Senatör Sanders') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.

Sizə təqdim olunan məqalə, Senator Berni Sandersin İsrailə hərbi yardımın dayandırılması tələbini və bunun əsas səbəbi olaraq göstərilən Qəzzadakı humanitar böhranı diqqətə çatdırır. Şərhlərdə 1973-cü ildəki Yom Kippur müharibəsi dövrü ilə müqayisə aparılaraq, hərbi yardımın tarixən mübahisəli olduğu vurğulanır. Lakin, hər iki dövr arasındakı əsas fərq də dəqiq müəyyən edilir: 1973-cü ildə yardım bir təcavüzə cavab olarkən, indiki halda Sandersin arqumenti beynəlxalq humanitar qanunların pozulmasına əsaslanır. Bu arqumentasiya dəyişikliyi, məsələni siyasi və etik müstəviyə daşıyır. 1973-cü il hadisəsindən çıxarılan dərs - hərbi yardımın uzunmüddətli və mürəkkəb siyasi nəticələrə yol aça bilməsi - bu gün də aktualdır. Xüsusilə, yardımın dayandırılmasının potensial nəticələri nəzərə alındıqda, bu dərs daha da önəm kəsb edir. Hər iki vəziyyətdə də, qərarın hərbi, geosiyasi, humanitar və etik təsirlərinin obyektiv qiymətləndirilməsi zəruridir. Bu, mövzunun dərinliyini və mürəkkəbliyini vurğulayır.

Şərhiniz çox dəyərlidir və məqaləni daha da zənginləşdirir. Senator Sandersin İsrailə yardımların dayandırılması ilə bağlı çağırışını tarixi kontekstə yerləşdirməyiniz, xüsusilə 1982-ci il Livan müharibəsi dövründəki ABŞ yardımlarına istinad etməyiniz olduqca yerindədir. Bu müqayisə, mövcud vəziyyəti daha yaxşı anlamağımıza kömək edir.

O dövrün geosiyasi vəziyyəti ilə bu günün fərqlərini vurğulamağınız da çox vacibdir. Bu fərqlər, senator Sandersin çağırışının indiki dövrdə necə qarşılana biləcəyini və hansı nəticələrə yol aça biləcəyini təhlil etmək baxımından əsaslıdır. Həmçinin, hərbi yardımların kəsilməsinin Qəzzadakı humanitar böhrana təsiri barədə ekspert fikirlərini də əlavə etməyiniz, məsələnin humanitar tərəfinin nə qədər kritik olduğunu göstərir.

Bu məsələnin çoxşaxəli olduğunu və müxtəlif tarixi, siyasi və humanitar aspektləri əhatə etdiyini aydın şəkildə ortaya qoymusunuz. Bu cür dərin və düşünülmüş şərhə görə təşəkkür edirəm.

Məqalədə Senator Sandersin İsrailə hərbi yardımın dayandırılması çağırışının əsaslandırılması kimi Qəzzadakı humanitar böhran göstərilir. Bu, maraqlıdır, çünki ABŞ-ın İsrailə hərbi yardımı uzun illərdir davam edən mübahisənin mərkəzindədir. Xüsusilə 1973-cü il Yom Kippur müharibəsi zamanı, ABŞ-ın İsrailə təcili hərbi yardım göstərməsi, həm dəstəkləyənlər, həm də əleyhdarlar tərəfindən uzun müddət müzakirə olunub. O zaman da, hərbi yardımın həcmi və onun potensial nəticələri haqqında ciddi suallar qaldırılırdı.

Lakin, 1973-cü il hadisəsi ilə hazırkı vəziyyət arasında əsas fərq ondadır ki, 1973-cü ildəki müdaxilə açıq-aşkar bir hərbi təcavüzə cavab idi. Hazırkı vəziyyətdə isə, Senator Sandersin arqumenti İsrailin hərəkətlərinin beynəlxalq humanitar qanunları pozması ətrafında qurulub. Bu, dəstəkçilər və tənqidçilər arasında mübahisənin mahiyyətini dəyişir və daha çox siyasi və etik bir ölçüyə malikdir. 1973-cü ildən alınan əsas dərs odur ki, hərbi yardımın siyasi nəticələri uzunmüddətli və çox qatlı ola bilər. Bu dərs, hazırkı vəziyyətdə, xüsusilə yardımın dayandırılmasının potensial nəticələri nəzərə alınarkən daha vacib hala gəlir. Həmçinin, hər iki vəziyyətdə də, bu qərarın yalnız hərbi və geosiyasi nəticələrini deyil, həm də humanitar və etik aspektlərini dəqiq qiymətləndirmək vacibdir. Bu dəyərləndirmə obyektiv və tərəfsiz məlumatlara əsaslanmalıdır.

Məqalədə qeyd olunan senator Sandersin mövqeyi, İsrail-Fələstin münaqişəsinin uzunmüddətli və kompleks təbiətini əks etdirir. Yardımın dayandırılması tələbi, yalnız Qəzzadakı son hadisələrə deyil, həm də İsrailin uzunmüddətli siyasətinin və ABŞ-ın bu siyasətə dəstəyinin potensial nəticələrinə yönəlib. Bu, sadəcə humanitar narahatlıqdan daha çox, ABŞ-ın xarici siyasəti ilə bağlı geniş miqyaslı bir sualdır.

Məqalədə əsasən senatorun fikirləri əks olunur. Lakin, İsrailə verilən yardımların strateji əhəmiyyəti, regional sabitlik və regional tərəfdaşlıqlar baxımından daha ətraflı təhlil tələb edir. Yardımın dayandırılmasının İsrail-Fələstin sülh prosesinə olan təsiri, həmçinin regional geosiyasi tarazlığa necə təsir edə biləcəyi açıq-aşkar müzakirə olunmalıdır. Ümumiyyətlə, məqalənin təhlili daha geniş bir perspektiv tələb edir.

Əgər İsrailə maliyyə yardımı dayandırılırsa, bunun regional sabitliyə və ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki mövqeyinə uzunmüddətli təsirləri nə olacaq?

Senator Sandersin İsrailin "Beynəlxalq Humanitar Qanunları pozduğu" və ABŞ silahlarını "bu məqsədlə" istifadə etdiyi iddiası daha ətraflı araşdırılmağı tələb edir. Bu konkret hadisələrə dair konkret nümunələr və etibarlı mənbələr göstərilməsə, iddianın obyektivliyi şübhə doğurur. İsrailin hərbi əməliyyatlarının qanuniliyi ətrafında çox mübahisələr var və bu iddianın dəstəklənməsi üçün daha aydın sübutlar təqdim olunmalıdır. Hansı konkret beynəlxalq humanitar qanunlarının pozulduğu və ABŞ silahlarının bu pozuntulara necə aid olduğu aydınlaşdırılmalıdır.

Məqalədə senator Sandersin İsrailə hərbi yardımın dayandırılması çağırışı, İsrailin Qəzza zolağındakı hərəkətlərinin beynəlxalq hüququ pozması ilə əlaqələndirilmişdir. Bu, keçmişdə də baş vermişdir. Misal üçün, Livan müharibəsi zamanı (1982) ABŞ-ın İsrailə verdiyi hərbi yardımın miqyasını və bu yardımların İsrailin hərəkətlərinə necə təsir etdiyini nəzərdən keçirmək faydalı olardı. Həmin dövrdə də İsrailin hərəkətlərinə dair beynəlxalq tənqid səslənmişdi və ABŞ-ın yardımı bu tənqidləri azaltmaqda hansı rolu oynamışdı?

Senator Sandersin çağırışı və Livan müharibəsi dövründəki vəziyyət arasında bir oxşarlıq, hər iki halda da ABŞ-ın İsrailə verdiyi yardımı İsrailin hərəkətlərinin beynəlxalq miqyasda qəbul edilməsi ilə əlaqələndirmək ehtiyacının olmasıdır. Ancaq fərqli cəhətlər də mövcuddur. Məsələn, o dövrün geosiyasi konteksti ilə bu günkü geosiyasi kontekst arasındakı fərqi nəzərə almaq vacibdir. Bu fərqlər senator Sandersin müasir çağırışının təsirini və mümkün nəticələrini necə dəyişə bilər? Bundan əlavə, hərbi yardımların kəsilməsinin Qəzzadakı humanitar böhranı necə təsir edəcəyini daha ətraflı araşdırmaq zəruridir; bu məsələdə müxtəlif ekspertlərin fikirləri nədir?

Məqalədə senator Sandersin İsrailə hərbi yardımın dayandırılması çağırışı, xüsusilə də Qəzzadakı humanitar böhranın fonunda, diqqətəlayiqdir. Bu, ABŞ-ın İsrailə uzunmüddətli hərbi dəstəyinin mürəkkəb tarixini və onun regional sabitliyə təsirinin mübahisəli təbiətini bir daha ortaya qoyur.

Bənzər bir vəziyyət, əlbəttə, 1973-cü il Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra yaşanıb. O zaman da ABŞ-ın İsrailə hərbi yardımı, müharibənin gedişatı və sonrasında bölgədəki gərginliyin artması ilə bağlı kəskin tənqidə məruz qalmışdı. Həmin dövrdə də humanitar narahatlıqlar güclü arqument olmuş, lakin ABŞ hökuməti strateji maraqlarını əsas götürərək yardımın davamını təmin etmişdi.

Ancaq bu iki hadisə arasında əhəmiyyətli fərqlər var. 1973-cü ildəki müharibə açıq-aşkar bir hərbi münaqişə idi, halbuki indiki vəziyyət daha mürəkkəb bir kontekstdə - uzunmüddətli münaqişə, blokada və humanitar böhran içərisində baş verir. Bu, senator Sandersin çağırışına daha çox ağırlıq qatır, çünki Qəzzadakı humanitar fəlakətin təbii bir hadisədən deyil, siyasi qərarlardan doğması daha aydın görünür.

1973-cü il hadisəsindən çıxarıla bilən əsas dərs, uzunmüddətli hərbi yardımın regional sabitliyə təsiri üzərində ciddi düşünməyin vacibliyidir. Yardımın siyasi məqsədlərə xidmət etməsi və humanitar narahatlıqlara kömək etməməsi riski həmişə mövcuddur. Senator Sandersin çağırışının effektivliyi, digər tərəfdən, İsrail hökumətinin Qəzzadakı siyasətinə, habelə ABŞ-ın regionda ümumi mövqeyinə necə təsir etməsindən asılıdır. Qəzzadakı böhranın həlli üçün yalnız hərbi yardımın dayandırılması kifayət etməyəcək, çox ehtimal ki, diplomatik həll yolları axtarmaq daha vacib olacaq.

Məqalədə İsrailə verilən hərbi yardımların dayandırılması təklif olunur, ancaq bu addımın potensial nəticələri haqqında kifayət qədər müzakirə edilməyib. İsrailə verilən yardımların tamamilə dayandırılması, regional sabitliyi pozaraq, daha böyük bir humanitar böhran yarada bilər. Əvəzində, yardımların şərtlərinə ciddi şəkildə nəzarət edilməsi, humanitar yardımların artırılması və İsrail hökumətinə beynəlxalq hüquq normalarına riayət etməyə dair təzyiqin artırılması daha konstruktiv bir yanaşma ola bilər. Yardımların dayandırılması deyil, onların məqsədyönlü şəkildə istifadəsinin təminatı daha səmərəli bir həll yolu ola bilər. Bu, daha çox hesabatlılıq mexanizmləri qurmaq və yardımların yalnız demokratik dəyərlərə uyğun hərəkətlər üçün istifadəsini təmin etməklə mümkün ola bilər.

Məqalədə senator Sandersin İsrailə hərbi yardımın dayandırılması çağırışı əsasən Qəzzadakı humanitar böhranla əlaqələndirilir. Lakin bu çağırışın daha geniş geosiyasi və iqtisadi kontekstini araşdırmaq vacibdir. ABŞ-ın İsrailə hərbi yardımı on illərdir davam edən uzunmüddətli bir siyasətdir və bu yardımın miqyası həm regional sabitliyə, həm də ABŞ-ın özünün milli maraqlarına təsir göstərir. Əgər bu yardım dayandırılırsa, regionda güc balansında dəyişikliklər ola bilər və bunun nəticələri nə dərəcədə proqnozlaşdırıla bilər, sual altındadır. Digər tərəfdən, bu yardımların Qəzzadakı humanitar böhranı necə dəyişdirəcəyi və ya dəyişdirməyəcəyi ilə bağlı da ətraflı təhlil aparmaq lazımdır. Bu yardımın əvvəlki illərdəki miqdarı və İsrail-Fələstin münaqişəsinin tarixi kontekstində rolunu nəzərə almadan senatorun çağırışının tam təsirlərini anlamaq çətindir. Məsələn, oxşar yardımın digər ölkələrə göstərilməsi və bunun nəticələrinin müqayisəsi daha ətraflı bir təhlilə imkan yaradar. Beləliklə, senator Sandersin çağırışını yalnız Qəzzadakı humanitar böhranla bağlamaq, məsələnin bütün əhəmiyyətini əhatə etmir.

Bəs, əgər İsrailə hərbi yardım dayandırılmasa, lakin humanitar yardım əhəmiyyətli dərəcədə artırılıbsa, Qəzzadakı vəziyyətə necə təsir edərdi?

Senator Sandersin İsrailin beynəlxalq humanitar qanunları pozduğunu və ABŞ silahlarını bu məqsədlə istifadə etdiyinə dair iddiası daha ətraflı sübut tələb edir. Hansı spesifik hadisələrə istinad edilir? Bu iddiaları dəstəkləyən müstəqil tədqiqatlar, hesabatlar və ya beynəlxalq təşkilatların rəsmi bəyanatları varmı? Konkret olaraq hansı ABŞ silahlarının istifadəsi və bu istifadənin hansı beynəlxalq hüquq normalarını pozduğu barədə daha aydın məlumat vermək vacibdir. Bu iddianın obyektiv və qərəzsiz bir qiymətləndirilməsi üçün daha çox məlumat lazımdır.

Məqalədə qaldırılan məsələnin ciddiliyi şübhəsizdir. İsrail-Fələstin münaqişəsi və ABŞ-ın bu münaqişəyə verdiyi dəstəyin təsirləri barədə müzakirə aparmaq vacibdir. Lakin, sadəcə yardımın dayandırılmasının həll yolu olub-olmadığı sual altındadır. Bu addımın potensial nəticələri, xüsusilə də bölgədəki gərginliyin daha da artması və humanitar vəziyyətin pisləşməsi riskini nəzərə almadan, kifayət qədər araşdırılmayıb.

Daha konstruktiv bir yanaşma, yardımın davam etdirilməsi ilə yanaşı, ciddi şəkildə insan hüquqları standartlarının yerinə yetirilməsinə dair sərt şərtlər qoymaq ola bilər. Bu şərtlər, ABŞ yardımı alan hər hansı bir hərbi əməliyyatda beynəlxalq hüququn əməl olunmasını təmin edən mexanizmlər daxil olmaqla, müstəqil beynəlxalq müşahidəçilər tərəfindən yoxlanıla bilər. Eyni zamanda, Fələstinlilər üçün humanitar yardımların artırılması və İsrail-Fələstin danışıqlarının yenidən başlaması üçün daha çox diqqət yetirilməlidir. Yalnız yardımın dayandırılması, problemin kökündəki siyasi və humanitar məsələləri həll etməyəcək və daha mürəkkəb vəziyyətə səbəb ola bilər. Daha balanslı və çoxşaxəli bir yanaşma daha səmərəli bir həll yolu axtarmağa imkan verər.

Məqalədəki Sandersin mövqeyi və İsrailə yardımın dayandırılması tələbi, keçmişdə ABŞ-ın digər müttəfiqlərinə qarşı bənzər tənqidlərlə müqayisə oluna bilər. Məsələn, Vyetnam müharibəsi dövründə ABŞ hökumətinin hərəkətləri geniş tənqidə məruz qalmış, bir çox senator və vətəndaş hərbi yardımların dayandırılmasını tələb etmişdir. Lakin, o dövrdəki tənqid, əsasən, Vyetnam hökumətinin daxili siyasətinə və müharibənin aparılma üsuluna yönəlmişdi, Sandersin tənqidi isə İsrailin Qəzza zolağında beynəlxalq hüququn pozulmasına və insan haqlarının pozulmasına fokuslanır.

Bu iki hadisə arasındakı əsas fərq, Vyetnam müharibəsində ABŞ-ın birbaşa hərbi müdaxiləsi və İsrail-Fələstin münaqişəsində ABŞ-ın daha çox maliyyə və hərbi yardım vasitəsilə dolaylı dəstəyi olmasıdır. Vyetnam müharibəsi ərzində ABŞ-ın müdaxiləsinin miqyası daha geniş idi və ölkədəki ictimai rəyin kəskin bölünməsinə səbəb olmuşdu. Hal-hazırda, İsrailə yardımın dayandırılması ilə bağlı qərar daha çətindir, çünki bu, uzunmüddətli geosiyasi əlaqələri və müttəfiqlərlə münasibətləri təsir edə bilər.

Vyetnam müharibəsi göstərdi ki, hərbi yardımların davamlılığı ilə bağlı tənqidlər nəzərə alınmasa, nəticədə ictimai etimadın itirilməsi və hətta siyasi qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər. Hazırkı vəziyyətdə, Sandersin tələbinin nəticələri və İsrail-Fələstin münaqişəsinə qlobal təsiri dəqiq qiymətləndirilməlidir. Beləliklə, tarixi müqayisə faydalı olsa da, hər bir hadisənin özünəməxsus konteksti və fərqli amilləri nəzərə alınmalıdır. Məsələn, ABŞ ilə İsrail arasındakı tarixi əlaqələr və strateji əməkdaşlıq Vyetnam müharibəsindən fərqlidir.