Qəzzanın dirçəlişi siniflərdən keçir

İki həftədir ki, dünya liderləri Şarm əl-Şeyxdə toplaşaraq Yaxın Şərqdə sülh yolunun bir daha tapıldığını bəyan etdilər. Əvvəlki bu cür bəyanatlarda olduğu kimi, bu sülhü yaşayacaq olan Fələstin xalqı kənarda qaldı. Bu gün İsrail kövrək atəşkəsi girov saxlayarkən, dünya onun itkin düşmüş əsirlərinin cəsədlərinin axtarışına köklənib. Fələstinlilərin öz ölülərini axtarmaq və anmaq, itkilərini açıq şəkildə qeyd etmək hüququndan isə heç danışılmır. Qəzza sakinlərinə yenidənqurma ideyası təklif edilir. Xaricdən bunu tələb edənlər, sanki sadəcə xarabalıqları təmizləməyi, beton tökməyi və infrastrukturu bərpa etməyi düşünürlər. İnsanları yenidən qurmaqdan – onların institutlarını, ləyaqətini və aidiyyət hissini bərpa etməkdən söhbət getmir. Lakin Fələstin xalqının ehtiyacı məhz budur. Həqiqi yenidənqurma Qəzza insanlarına fokuslanmalı və sementlə deyil, sinif otaqlarının və tədrisin bərpası ilə başlamalıdır. Bu, qeyri-mümkün olanı yaşamış və hələ də xəyal qurmağa cəsarət edən gənclərdən başlamalıdır. Onlarsız – Fələstinli pedaqoqlar və tələbələr mərkəzdə olmadan – heç bir yenidənqurma səyi davamlı ola bilməz.

Ayrıseçkilik olmadan yenidənqurma

Hazırda Qəzzanın idarəetmə və yenidənqurma planları, soyqırımdan ən çox zərər çəkmiş Fələstinliləri kənarda qoyur. Bu planların bir çox aspekti gücləndirmək əvəzinə nəzarət etmək – yerli liderliyi inkişaf etdirmək əvəzinə yeni nəzarətçilər təyin etmək məqsədi daşıyır. Onlar İsrailin təhlükəsizliyini Fələstinlilərin rifahı və öz müqəddəratını təyin etmə hüququndan üstün tuturlar. Biz Fələstin kontekstində belə bir ayrıseçkiliyin nəyə gətirib çıxardığını görmüşük: asılılıq, məyusluq və ümidsizlik. Fələstinli akademiklər və tələbələrlə illərdir işləyən alimlər olaraq, biz həmçinin təhsilin Fələstin cəmiyyətində mərkəzi rolunu müşahidə etmişik. Buna görə də inanırıq ki, yenidənqurma ali təhsil də daxil olmaqla, təhsildən başlamalıdır. Və bu proses Fələstinlilərin özləri tərəfindən aparılmalı və onları əhatə etməlidir. Fələstinli pedaqoqlar, akademiklər və tələbələr artıq davam etmək və yenidən qurmaq üçün güclərinin olduğunu nümayiş etdiriblər. Məsələn, Qəzza universitetləri dayanıqlığın nümunəsi olmuşlar. Kampusları yerlə-yeksan edildiyi zaman belə, professorlar və alimlər müvəqqəti sığınacaqlarda, çadırlarda və ictimai meydanlarda dərs deməyə və araşdırma aparmağa davam edərək, beynəlxalq tərəfdaşlıqları qoruyub saxlamış və cəmiyyətin ən vacib hissəsinə – gənclərə məqsəd vermişlər. Qəzzada universitetlər yalnız təhsil müəssisələri deyil; onlar düşüncə, mərhəmət, həmrəylik və davamlılıq məbədləridir – təxəyyülün kövrək infrastrukturu. Onlar olmasa, Qəzzaya lazım olan həkimləri, tibb bacılarını, müəllimləri, memarları, hüquqşünasları və mühəndisləri kim hazırlayacaq? Hər hansı bir fəaliyyət göstərən cəmiyyətin təməli olan dialoq, düşüncə və qərar qəbul etmək üçün təhlükəsiz məkanları kim təmin edəcək? Biz bilirik ki, inamı bərpa edən, ləyaqəti qaytaran və ümidi qoruyan güclü təhsil və mədəniyyət institutları olmadan Fələstinlilər üçün dayanıqlı gələcək ola bilməz.

Paternalizm deyil, həmrəylik

Son iki ildə qeyri-adi bir şey baş verdi. Birləşmiş Ştatlardan Cənubi Afrikaya, Avropadan Latın Amerikasına qədər dünyanın müxtəlif yerlərində universitet kampusları mənəvi oyanış məkanlarına çevrildi. Tələbələr və professorlar Qəzzadakı soyqırıma qarşı birlikdə duraraq, müharibəyə son qoyulmasını tələb etmiş, ədalət və məsuliyyətə çağırış etmişlər. Onların oturaq aksiyaları, xatirə mərasimləri və düşərgələri bizə universitetlərin yalnız öyrənmə məkanları deyil, həm də vicdanın ocaqları olduğunu xatırlatdı. Təhsil sahəsindəki bu qlobal üsyan sadəcə simvolik deyildi; bu, elmi araşdırmanın nə haqqında olduğunun təsdiqi idi. Tələbələr həyatı və ləyaqəti müdafiə etmək üçün intizam cəzası riskini gözə alarkən, biliklərin insanlıqdan ayrı olanda mənasız olduğunu bizə xatırladırlar. Onların nümayiş etdirdiyi bu həmrəylik, ali təhsil müəssisələrinin Qəzza universitetləri ilə əlaqə qurmağa və onları yenidən qurmağa necə yanaşacağına ton verməlidir. Dünya universitetləri dinləməli, əməkdaşlıq etməli və uzunmüddətli öhdəlik götürməlidirlər. Onlar Qəzza müəssisələri ilə tərəfdaşlıq qura, təcrübə paylaşa, tədqiqatları dəstəkləyə və cəmiyyətin intellektual infrastrukturunu yenidən qurmağa kömək edə bilərlər. Təqaüdlər, birgə layihələr, distant təhsil və açıq rəqəmsal resurslar böyük fərq yarada biləcək kiçik addımlardır. Fələstin Universitetlərinin Dostları (Fobzu), Qlazqo Universiteti və HBKU-nun sammitləri, eləcə də Qətər Fondunun "Hər şeydən Üstün Təhsil" kimi təşəbbüsləri davamlı əməkdaşlığın nəyə nail ola biləcəyini artıq göstərir. İndi bu həmrəylik ruhu genişlənməli – hörmətə və ləyaqətə əsaslanmalı, Fələstinli liderlər tərəfindən idarə edilməlidir. Qlobal akademik cəmiyyətin Qəzza ilə birlikdə durmaq mənəvi borcu var, lakin həmrəylik paternalizmə keçməməlidir. Yenidənqurma xeyriyyə jesti olmamalı; ədalət aktı olmalıdır. Fələstinin ali təhsil sektoru Qərb modeli və ya məsləhətçi şablonuna ehtiyac duymur. O, dinləyən və cavab verən, Fələstin şərtlərində potensial yaradan tərəfdaşlıqlara ehtiyac duyur. O, uzunmüddətli etibarlı əlaqələrə ehtiyac duyur.

Həyat qurtaran araşdırmalar

Yenidənqurma heç vaxt sadəcə texniki deyil; o, mənəvidir. Yeni bir siyasi ekologiya Qəzzanın özündən, idxal olunan modellər əvəzinə təcrübə ilə formalaşmalıdır. Yavaş, nəsillərə sirayət edən təhsil işi sonsuz dağıntı dövrlərindən çıxış yolu ola biləcək yeganə yoldur. Qarşıdakı çətinliklər elmi, tibbi və hüquqi zəka tələb edir. Məsələn, dağılmış binalardan yayılan asbest indi Qəzzanın havasını çirkləndirir, ağciyər xərçəngi epidemiyası təhlükəsi yaradır. Bu təhlükənin özü təcili tədqiqat əməkdaşlığı və bilik mübadiləsi tələb edir. Bu, düşünməyə və dəyərləndirməyə vaxt, konfranslar, görüşlər, təqaüd mübadilələri – normal akademik fəaliyyətin qan damarları deməkdir. Sonra soyqırımçı bir ordu tərəfindən darmadağın edilmiş bir yerdə mülkiyyət və miras hüququnun xaosu var. Bu böhranı həll etmək, mülkiyyəti bərpa etmək, mübahisələri həll etmək və gələcək ədalət üçün dağıntıları sənədləşdirmək üçün hüquqşünaslara və sosial elm adamlarına ehtiyac olacaq. Həmçinin Fələstin xalqına qarşı törədilmiş saysız-hesabsız müharibə cinayətləri də var. Məhkəmə arxeoloqları, dilçilər, psixoloqlar və jurnalistlər insanların kədəri emal etməsinə, yaddaşı qoruyub saxlamasına və itkilərini öz sözləri ilə ifadə etməsinə kömək edəcəklər. Hər bir sahənin oynayacağı rol var. Təhsil onları birləşdirir, bilikləri sağ qalmağa – və sağ qalmağı ümidə çevirir.

Yaddaşın qorunması

Qəzza soyqırımdan sonra irəli getməyə çalışarkən, həm də yas tutmaq və yaddaşı qorumaq üçün yerə sahib olmalıdır, çünki həqiqətsiz sülh amneziyaya çevrilir. Kədər olmadan yenilənmə, itkini adlandırmadan barışıq ola bilməz. Hər bir xaraba ev, hər bir yoxa çıxan ailə Qəzzanın tarixinin bir hissəsi kimi sənədləşdirilməyə, tanınmağa və xatırlanmağa layiqdir, yoxsa sadəcə rahatlıq naminə silinməyə. Bu çətin proses vasitəsilə qaçılmaz olaraq yeni qayğı metodologiyaları yaranacaq. Xatırlamaq aktları ədalətin təməl daşıdır. Təhsil burada da kömək edə bilər – ədəbiyyat, incəsənət, tarix və inanclar vasitəsilə – kədərə forma verərək onu dayanıqlığın böyüdüyü torpağa çevirərək. Burada Qəzzanın kövrək və dağılmış mənzərəsi, insan-üstü dünya da təhsil vasitəsilə sağala bilər və yalnız o zaman, Fələstinli şair Mahmud Dərvişin misrasını işlətsək, torpaqda yenidən “həyatı yaşamağa dəyər edən hər şey” olacaq. Qəzzanın yenidənqurması, əlbəttə ki, kranlara və mühəndislərə ehtiyac duyacaq. Lakin bundan daha çox, necə öyrənəcəyini və bacarıqla necə tətbiq edəcəyini bilən müəllimlərə, tələbələrə və alimlərə ehtiyac duyacaq. Sülh işi sement qarışdırıcıları ilə deyil, maraq, mərhəmət və cəsarətlə başlayır. Xarabalıqlar arasında və zorakılıq nəticəsində itirdiyimiz işçi heyəti və tələbələrin dağılmış bədən parçaları arasında belə, Qəzza universitetləri yaşamaqda davam edir. Onlar onun yaddaşının qoruyucusu və gələcəyinin qurucularıdır – öyrənməyin özünün müqavimət aktı olduğunun və təhsilin dayanıqlı sülhə doğru ilk addım olduğunun və qalmasının sübutudur.

24 saat