İsrailin Qəzzadakı soyqırımına qarşı qlobal boykotlar artır

İsrailin fələstinlilərə qarşı qeyri-insani rəftarını pisləyən etirazlar getdikcə daha da güclənir və genişlənir.

İsrailin Qəzzada törətdiyi soyqırımın canlı yayımlanması qlobal miqyasda böyük təsir göstərib, bu da İsrailə boykot çağırışlarını rekord səviyyəyə çatdırıb.

Demək olar ki, iyirmi il əvvəl supermarketlərdə başlayan səssiz boykotlar indi milyonlarla insana alış-veriş seçimlərində kömək edən geniş istifadə olunan mobil tətbiqlərə çevrilib.

ABŞ və Kanadadakı kampus etirazları və düşərgələr bəzi böyük təhsil müəssisələrinin İsrailli həmkarları ilə əlaqələrini kəsməsinə səbəb olub, İsrailə yatırımlar azalıb və dünyanın ən böyük iqtisadiyyatlarından bəziləri Fələstini dövlət kimi tanıyıb.

Dr. Məhəmməd Mustafa, valideynləri daha yaxşı həyat axtarışında on illər əvvəl Qəzza zolağının mərkəzindəki doğma Deir el-Balahdan ayrılmış fələstinli-avstraliyalı bir həkimdir.

O, son iki ildə Qəzzadakı xəstəxanalarda könüllü işləyib və Qəzzaya səfərləri, konfranslarda iştirakı və fələstinlilərin müdafiəsi daxil olmaqla, bütün təcrübələrini sosial mediada paylaşıb.

Mustafa soyqırımın canlı yayımlanması təcrübəsinin bir çox insanı dəyişdiyini bildirir.

"İllərdir biz fələstinlilər boşluğa qışqırdığımızı hiss edirdik. İndi isə qitələr boyu insanların yürüş etdiyini, incəsənət əsərləri yaratdığını və ədalət tələb etdiyini görmək – bu, dünyanın vicdanının nəhayət oyanması üçün ümid verir."

"Gənc olanda mən heç vaxt bu səviyyədə qlobal həmrəylik təsəvvür etməzdim... İndi bu tendensiyanın dəyişdiyini görmək... dərindən təsirləndiricidir. Həqiqət nəhayət öz səsini tapmış kimi hiss olunur," o əlavə edir.

İki ildə demək olar ki, 50.000 Fələstinə dəstək etirazı

Son aylarda Fələstinə dəstək etirazlarında nəzərəçarpacaq dərəcədə artım müşahidə edilib – 2025-ci ilin may-sentyabr ayları arasında əvvəlki beş aylıq dövrlə müqayisədə 43 faiz artım olub.

Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED) məlumatına görə, son iki ildə 133 ölkə və ərazidə ən azı 49.000 Fələstinə dəstək etirazı keçirilib.

Ən çox Fələstinə dəstək nümayişləri Yəməndə (15.266), ardınca Mərakeş (5.482), ABŞ (5.346), Türkiyə (2.349), İran (1.919), Pakistan (1.539), Fransa (1.397), İtaliya (1.390), İspaniya (1.102) və Avstraliyada (967) qeydə alınıb.

Aşağıdakı xəritə 7 oktyabr 2023-cü il və 3 oktyabr 2025-ci il tarixləri arasında keçirilən 49.000 Fələstinə dəstək etirazının yerlərini göstərir.

İsrailə boykot hərəkatının yüksəlişi

Boykot, Divestment və Sanksiyalar (BDS) hərəkatının qurucusu Omar Barquti Al Cəzirəyə bildirib ki, İsrail getdikcə daha çox təcrid olunub.

O qeyd edib ki, BDS 2005-ci ildə fələstinlilərin hüquqlarını müdafiə etmək, İsrailin işğalına və aparteid siyasətinə son qoymaq üçün fəaliyyətə başlayıb, fərdləri deyil, complicit tərəfləri hədəf alıb.

Barquti siyasət və mədəniyyətlə dərindən bağlı fələstinli bir ailədəndir. Məşhur Barqutilərdən biri, İsrail həbsxanasında bir neçə ömürlük cəza çəkən Fəth lideri Mərvan Barqutidir.

"BDS hərəkatı İsrailin məskunlaşma-müstəmləkəçilik, aparteid və indi də soyqırım rejiminin təcridini gücləndirməkdə ən vacib rolu oynayıb," Barquti deyib.

Barquti qeyd edib ki, hətta İsrail İxracat İnstitutunun sədri Avi Balaşnikov belə qlobal ticarətdəki çətinlikləri etiraf edib.

Balaşnikov, Mind the Tech Konfransı 2024-də deyib: "İqtisadi boykotlar və BDS təşkilatları böyük çətinliklər yaradır və bəzi ölkələrdə biz gizli fəaliyyət göstərməyə məcburuq."

"BDS bu təsiri on milyonlarla insanın dünya miqyasında ifadə etdiyi böyük kədəri, qəzəbi və həmrəyliyi strateji, qeyri-zorakı və çox təsirli boykot və divestment kampaniyalarına yönəltməklə əldə edib," Barquti əlavə edir.

BDS hərəkatı İsrailin işğalı, insan hüquqları pozuntuları və ya aparteid siyasətlərində iştirak etdiyi düşünülən çoxsaylı şirkətləri müəyyən edib.

Onların kampaniyaları üç əsas qrupa bölünür:

• Prioritet boykot hədəfləri: İsrail aparteidində və işğalında iştirak etdiyi sübut olunmuş şirkətlər və təşkilatlar. BDS hərəkatı bu markaların tamamilə boykot edilməsini tələb edir.
• Təzyiq hədəfləri: Alternativlər mövcud olduqda BDS-in boykotlar (təzyiq kampaniyaları), lobbiçilik, dinc etirazlar, sosial media kampaniyaları və strateji hüquqi tədbirlər vasitəsilə aktiv şəkildə təzyiq göstərdiyi şirkətlər.
• Üzvi boykotlar: Yerli icmalar tərəfindən başladılan, boykot edilən markaların İsrailin fələstinlilərə qarşı hərəkətlərindəki iştirakına görə BDS tərəfindən dəstəklənən kütləvi kampaniyalar.

İnsanlar İsrailə boykotu necə həyata keçirirlər?

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində yaşayan 45 yaşlı bir ana olan Sumayyə Rəşid*, 11 yaşlı qızına fələstinli uşaqların yaşadığı çətinlikləri öyrədir və müəyyən markaları almağın dolayısı ilə soyqırımı necə dəstəklədiyini izah edir.

"Artıq McDonald's, KFC, Pizza Hut və ya Carrefour-dan heç nə almırıq. Bunlar boykotdan əvvəl istehlak etdiyimiz markalar idi," deyən Rəşid, mümkün olan yerlərdə yerli alternativlər tapdıqlarını əlavə edir.

Rəşid bildirir ki, qızı məktəb və ətrafdakı icma sayəsində Qəzza zolağı mədəniyyətinə dərindən nüfuz edib.

"O, soyqırımın miqyasını tam başa düşməyə bilər, lakin İsrailin zorakılığın təhrikçisi olduğu üçün onları dəstəkləməməli olduğumuzu bilir."

Rəşid BƏƏ-də alternativlər tapmağın asan olduğunu, lakin əmin olmadığı məhsulları yoxlamaq üçün Boycat tətbiqinə güvəndiyini qeyd edir.

Boycat, istehlakçılara boykot edilən məhsulları müəyyənləşdirməyə kömək etmək üçün son illərdə istifadəyə verilən bir neçə mobil tətbiqdən biridir – o, BDS hərəkatı ilə əməkdaşlıq edir, bu da onun siyahısını yeniləməyə və BDS məqsədlərinə uyğun olmasını təmin etməyə kömək edir.

Atlantikin o tayında, Kanadanın Toronto şəhərində 26 yaşlı Jaspreet Kaur* var ki, Kanadada Fələstinə dəstək vermək üçün açıq danışmaqda bəzi məhdudiyyətlərin olduğunu hiss edir.

"Fələstin bir çoxumuz üçün bir çox şeyi perspektivə gətirdi. Hətta səhər qəhvə fincanına baxmaq və bunun əsas ehtiyac, zərurət, hansının ki, sadəcə bir lüks olduğunu görmək.

"Uşaqlar küçədə bombalanmaq qorxusu olmadan oynaya bilmirlər – bu, mənim heç vaxt düşünmək məcburiyyətində qalmadığım bir şeydir," Kaur deyir.

"Mən Starbucks və ya McDonald's-da nə vaxt olduğumu, ya da Airbnb və ya booking.com-dan istifadə etdiyimi xatırlamıram," o, qətiyyətlə bildirir.

Kaur deyir ki, tətbiqlərin köməyi ilə mümkün qədər çox şeyi boykot edib, lakin büdcə məhdudiyyətləri səbəbindən bəzi beynəlxalq şirkətlərin istehlak məhsulları onun həyatına yenidən sızmışdır.

Şəxsi alış-veriş seçimlərindən əlavə, Kaur korporativ maliyyə sahəsində işləyərkən Fələstini dəstəkləmək barədə açıq danışmaqda çətinlik çəkib.

"İstədiyim qədər etirazlara getmirəm, fələstinli telefon qabımı çıxarmışam və İnstaqram bioqrafiyamdan Fələstin bayrağını silmişəm, şəxsən istədiyim qədər ucadan danışa bilmirəm," o deyir.

Vətəndaşlığını gözləyən bir immiqrant kimi, Kaur Fələstinlə bağlı hərəkətlərinin və düşüncələrinin ictimaiyyətdə və işdə o qədər də qəbul edilmədiyini hiss edir.

Boykotun təsiri nə olub?

İsrailə boykotlar İsrailin işğalında iştirak edən bir neçə şirkətin xalis gəlirlərinə təsir etməklə yanaşı, İsraildən investisiyaların çıxarılmasına və ona qarşı beynəlxalq embarqoların tətbiqinə, iqtisadi və siyasi təzyiqin artmasına səbəb olub.

2024-cü ilin noyabrında Fransanın pərakəndə satış şəbəkəsi Carrefour İordaniyadakı bütün mağazalarını bağladı.

BDS uzun müddət Carrefour-un işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilindəki qanunsuz yaşayış məntəqələrindəki İsrail firmaları ilə işgüzar əlaqələrini vurğulamışdı.

Şirkət həmçinin Küveyt, Oman və Bəhreyni də tərk etdi, onun mağazaları regional françayzinq sahibi Majid Al Futtaim tərəfindən açılan yerli ərzaq zənciri HyperMax kimi yenidən fəaliyyətə başladı.

Mağazaların bağlanması hərəkat üçün böyük bir qələbə kimi qiymətləndirilir və istehlakçıların beynəlxalq korporasiyalara təsir gücünü nümayiş etdirir.

ABŞ-ın ən böyük iki qida və içki zənciri, McDonald's və Starbucks, boykotların təsirini hiss edib, xüsusilə Yaxın Şərq və Malayziya, İndoneziya kimi digər müsəlman ölkələrində satışların azalması və reputasiya ilə bağlı mənfi reaksiyalarla üzləşib.

2024-cü ilin yanvarında keçirilən gəlirlər haqqında konfrans zəngi zamanı McDonald's-ın baş icraçı direktoru Kris Kempçinski bildirib ki, fast food nəhəngi bir neçə bazarda "mənalı təsir" görüb.

Starbucks ardıcıl üç rübdə qlobal satışların azalmasını qeyd edib, 2024-cü il üçün gəliri 2 faiz azalıb.

Sentyabr ayında nəhəng, azalan performansın qarşısını almaq üçün 1 milyard dollarlıq yenidənqurma təşəbbüsü çərçivəsində onlarla ABŞ satış nöqtəsini bağlamağı və təxminən 900 işçini işdən çıxarmağı planlaşdırdığını açıqladı.

Divestmentlər, sanksiyalar və diplomatik tədbirlər

Sentyabr ayında İspaniya hökuməti İsraillə dəyəri təxminən 700 milyon avro (815 milyon dollar) olan silah müqaviləsini ləğv etdi. Baş nazir Pedro Sançes əvvəllər İsraillə hərbi ticarəti qadağan edən və 9 oktyabrda qüvvəyə minən bir qanun elan etmişdi.

2024-cü ildə Norveçin pensiya fondu və Fransanın AXA, yaşayış məntəqələri ilə əlaqəli İsrail aktivlərindən imtina etdi.

İrlandiya, Danimarka və Niderlandın pensiya fondları da insan hüquqları pozuntuları və qanunsuz İsrail yaşayış məntəqələrində iştirakla bağlı narahatlıqlara görə Caterpillar, Expedia və TripAdvisor daxil olmaqla İsrailə bağlı şirkətlərə qoyulan investisiyaları geri çəkdi.

İyun ayında Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya, Norveç və Birləşmiş Krallıq işğal olunmuş İordan çayının qərb sahili və Qəzza zolağında fələstinlilərə qarşı "zorakılığı təhrik etdikləri" üçün ifrat sağçı İsrail nazirləri İtamar Ben-Gvir və Betsalel Smotriçə rəsmi sanksiyalar tətbiq etdi.

Eyni ayda İrlandiya, Sloveniya və İspaniya Aİ-İsrail Assosiasiya Sazişinin dayandırılmasına çağırdı.

İsveç də Avropa Şurasından "qanunsuz məskunlaşma fəaliyyətini təbliğ edən və danışıqlar yolu ilə iki dövlət həllinə fəal şəkildə qarşı çıxan İsrail nazirlərinə qarşı" sanksiyalar tətbiq etməyi xahiş edib.

Qlobal tendensiyanın dəyişdiyini görən bir fələstinli üçün Mustafa deyir ki, Fələstin hərəkatı "zamanımızın ən dinamik sosial ədalət hərəkatlarından birinə" çevrilib.

"O, hər bir təbəqədən – dini, dünyəvi, yerli və qlobal – insanları insan ləyaqəti üçün ortaq bir tələb altında birləşdirib."

"Buna görə də, inanıram ki, Fələstin hərəkatı gələcək ədalət mübarizələrinin necə aparılacağını və başa düşüləcəyini formalaşdıracaq," o bildirib.

BMT-nin monitorinqi

BMT-nin İnsan Hüquqları Ofisi 2020-ci ildən bəri İsrailin işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilindəki qanunsuz yaşayış məntəqələri müəssisəsindən mənfəət götürən şirkətlərin məlumat bazasını aparır.

2025-ci ilin sentyabr ayında yenilənən məlumatda, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi tərəfindən qeyri-qanuni hesab edilən yaşayış məntəqələrində fəaliyyət göstərən 158 firma qeyd olunub.

Şirkətlərin demək olar ki, 90 faizi İsrailə aid olsa da, siyahıda Kanada, Çin, Fransa, Almaniya, Lüksemburq, Niderland, Portuqaliya, İspaniya, Birləşmiş Krallıq və ABŞ-da qeydə alınmış beynəlxalq şirkətlər də var.

Bunlara Airbnb, Booking.com, Expedia, Motorola, Re/Max və TripAdvisor kimi tanınmış şirkətlər daxildir.

* Adı müsahibin xahişi ilə dəyişdirilmişdir.

24 saat