Pasifik’teki ada ülkesi Tonga, Ocak 2022’de ülkenin çok büyük bir bölümünü harap eden bir doğa felaketi yaşadı. Şiddetli bir şekilde patlayan sualtı yanardağı adayı yerle bir ederken okyanusun uzak kıyılarını da vuran bir tsunami yarattı. Birleşmiş Milletler, yaklaşık 105 bin nüfuslu ada ülkesinde nüfusun yüzde 80’inin felaketten etkilendiğini açıkladı.
Söz konusu felaket, yüzölçümü Türkiye’nin alan olarak en küçük ili olan Yalova’dan (798 km2) dahi küçük Tonga’yı (748.5 km2) yıkıcı bir şekilde etkiledi ancak bununla birlikte devasa patlama, bilim insanlarının 50 yılı aşkın süredir görmediği bir olaya da sebebiyet verdi:
Atmosfer içinde yaşanan ve küresel ölçekte hissedilen bir basınç dalgası veya diğer bir tabirle şok dalgası.
Dalga dünyanın etrafında tam 73 saat boyunca etkili oldu. Bilim insanları, bu hadiseyi uzun bir süre boyunca takip edecek. Şu ana kadar yayınlanan en çarpıcı çalışma İspanya’dan geldi.
Mallorca’da bulunan Akdeniz İleri Araştırmalar Enstitüsü’nde görev yapan deniz bilimcisi (oşinograf) Dr. Angel Amores, bir simülasyon hazırladı ve yanardağdan eşmerkezli olarak halkalar halinde yayılan şok dalgasının 36 saatte dünyanın çevresini turladığını ortaya koydu. Araştırma, Geophysical Research Letters adlı dergide yayınlandı.
Dalgalar, Hunga Tonga-Hunga Haʻapai adlı yanardağdan ses hızında hareket etmekteydi. Dr. Amores dalganın izini ilk gördüğünde, evinde yerel hava istasyonlarından gelen verileri kontrol ediyordu. Patlamadan yaklaşık 15 saat sonra, şok dalgası Mallorca üzerinde ilk geçişini yaptığında havada ani basınç değişiklikleri yaşanmıştı. Dr. Amores hayatında ilk defa böyle bir şeye rastladığını ifade ediyor.
West Ontario Üniversitesi’nden fizikçi Dr. Peter W. Brown, dünyayı birkaç kez ses hızında dolaşan şok dalgası için “Muhteşem” ifadelerini kullanıyor ve “Atmosferik dalgaları inceleyen herkesin oldukça şaşırdığını söyleyebilirim” diyor.
Patlamanın oluşturduğu şok dalgasının türüne, bunu ilk kez 20. yüzyılın başlarında tanımlayan İngiliz matematikçi Horace Lamb’in adından gelen bir şekilde “Lamb dalgası” deniyor.
Dr. Brown, “Gerçekten sadece çok büyük bir patlama olduğunda bu görülür. Patlama, tüm atmosferi temelde bir çan gibi titretir…” sözleriyle olayı açıklıyor.
Japonya’da faaliyet gösteren ve sürekli olarak veri toplayan binlerce düşük maliyetli hava sensörü ağına sahip Weathernews adlı şirketin sensörleri, şok dalgasının geçtiği yerde tam dalganın geçiş anında hava basıncında ani yükselişler meydana geldiğini tespit etti.
