Yaklaşık 50 yıldır Fas, güneyindeki Batı Sahra krizini çözemiyor. Bölgede bağımsızlığını ilan eden Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, Batı Sahra’nın tamamını istiyor, Fas da öyle… Yıllar süren savaş, Fas’ın ördüğü dev duvar ve çözümsüzlüklerin yeni bölümünde ise İspanya imzası var!
Fas ile gerilimi azaltmak amacıyla İspanya, yarım asırdır ayrılıkçı bir çatışmanın parçaladığı eski İspanyol sömürgesi Batı Sahra’ya dair kritik bir adım attı. İspanya, Fas’ın bölgeyi yönetmek için hazırladığı planı kabul etti. Cuma geç saatlerde kararı açıklayan Madrid, Fas’ın Batı Sahra’ya özerklik vereceği planı onayladı. Açıklamada bu kararla “İspanya’nın Fas ile ilişkilerde yeni bir aşamaya geçebileceği” ifade edildi.
Ancak bu gelişme Batı Sahra’da yaşayan Sahravi halkını temsil eden ayrılıkçı hareket Polisario Cephesi’nin kabul edebileceği bir gelişme değil. Açıklama derhal kınanırken Polisario Cephesi, bölge halkının referandumla kendi kaderini tayin etmesi noktasındaki talebini yineledi.
Bu noktada kısaca Batı Sahra’nın siyasi durumuna değinmekte fayda var. Eski İspanyol İmparatorluğu’nun kolonisi olan Batı Sahra üzerinde hem Fas Krallığı hem de Polisario Cephesi’nin temsil ettiği Sahraviler hak talep ediyor. Bu durumun ortaya çıkmasına neden olan olay ise 1975’te İspanya’nın bölgeden çıkması.
İspanyollar, Batı Sahra’nın kuzeyindeki Fas ile güneyindeki Moritanya’ya bölgeyi ilhak hakkı tanırken bölgenin doğu komşusu Cezayir’in de desteklediği ve Sahravilerin bağımsızlığını savunan Polisario Cephesi doğdu.
1975’te Moritanya ve Fas’a savaş açan cephe, 1976’da Bir Lehlu’da Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti’nin kurulduğunu açıkladı. Fas kontrolündeki Layun şehrini başkent olarak belirleyen SDAC, şehri 1991’deki ateşkese kadar sürgündeki yönetimin başkenti olarak kullandı. Daha sonra nüfus ve idare Tifariti’ye kaydırıldı.
Polisario Cephesi, zayıf Moritanya ordusuna karşı üstün gelmeyi başarırken Fas’a karşı net bir üstünlük kuramadı. Bu zamana kadar süre gelen anlaşmazlıklar 2020’de yeniden çatışmalara dönüştü.
SDAC ise ülkeyi de facto biçimde yönetmeyi sürdürüyor. 1999’da Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti Anayasası ilan edildi. SDAC, Birleşmiş Milletler’e üye 41 ülke Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti’ni tanıyor. Zaman içinde bu sayının 84’e kadar çıktığı dönemler yaşandı. SDAC ayrıca Afrika Birliği’nin tam üyesi.
İspanya ise daha önce çatışmada eşit mesafede kalmaya çalışmış ve önceki BM kararlarını yerine getirecek bir BM aracılı çözüm çağrısında bulunmuştu. Tansiyonu yeniden artıran ve gözlerin bölgeye dönmesine neden olan açıklamayı yapan İspanya Dışişleri, Avrupa Birliği ve İşbirliği Bakanı Jose Manuel Albares, Fas’ın özerklik planını Batı Sahra üzerindeki ihtilafın çözümü için “en ciddi, gerçekçi ve güvenilir temel” olarak nitelendirdi.
BM’nin aracılık ettiği bir çözüm 2000’de de ortaya atılmıştı. Çözüm, Baker Planı olarak biliniyor. Eski BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın özel elçisi James Baker tarafından oluşturulan ve BM tarafından onaylanan plana göre SDAC, beş yıllık bir geçiş hükümeti olan Batı Sahra Kurumu (BSK) ile yerini alacak; bölge, Fas tarafından denetlenen, egemen olmayan bir özerk bölge olacak ve bunun takibinde bağımsızlık için referandum yapılacaktı.
