Düşman postalları altında ezilen İstanbul’da, ABD’li misyonerlerin faaliyetlerine ilişkin önemli belgeler gün yüzüne çıktı. Arşiv belgelerinde, ABD’nin İstanbul’da Kültürel Varlığı 18. yüzyıl sonunda ticari ilişkiler ile başladığı, 1820 yılının Ocak ayında gelen Pliny Fisk ve Levi Parsons isminde Amerikalı misyonerlerin, Osmanlı Devleti’nde her geçen gün varlığını artırdığı, 2 Mart 1831 tarihinde ise ABD’nin Osmanlı Devleti’ndeki ilk diplomatik temsilciliğinin açılması ile misyonerlik faaliyetlerinin hızlandığı aktarılıyor.
ROBERT KOLEJİ
ABD Dışişleri Bakanlığı Arşivi, ABD Donanma Tarihi ve Miras Komutanlığı Arşivi, ABD Kongre Arşivinin yanı sıra; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ve Osmanlı Arşivlerinden çıkartılan belgelerde, Osmanlı topraklarında 20. yüzyılın ilk yıllarında ülkede 16 istasyon, 247 uç istasyon, 97 kadım yardımcı, 12 bin 109 kilise üyesi ve 44 bin 959 kayıtlı Protestan olduğu, Cyrus Hamlin adındaki misyonerin önderliğinde ABD’nin sınırları dışında ilk eğitim kurumu olan Robert Kolej’in kurulduğu ifade edilirken, “Osmanlı Devleti ile ABD diplomatik ilişkilerinin kesilmesi sonrasında bile Robert Kolej faaliyetlerine devam etmiş, hatta ayrıcalıklarını korumuştur. Bu yıllara ait Osmanlı Devleti arşiv kayıtlarından anlaşıldığı üzere kolejin öğretmenleri ve öğrencilerinin seyahatlerine izin verilmiş, kaybedilen topraklardan öğretmenlerin işlerine son verilmesine karşın Robert Koleji öğretmenleri bundan muaf tutulmuş ve kolej malzemelerinden gümrük vergisi alınmamıştır” deniliyor.
YAKIN DOĞU YARDIM KOMİTESİ
Amerikan yapılanmasında Halide Edib Adıvar’ın büyük etkisinin olduğuna yer verilen ve Öğretim Görevlisi, Araştırmacı-Yazar Sinan Kıyanç tarafından gün yüzüne çıkartılan belgelerde, ABD’nin İstanbul’un işgal yıllarında kolej, sağlık eğitimi vermeye başladığı, gerekli düzenleme ve masrafların Amerikan Yakın Doğu Yardım Komitesi (The Near East Relief) ve Amerikan Kızılhaç’ı tarafından sağlandığı yer alırken, “1920 sonbaharında İstanbul’daki Amerikan vatandaşları ve Amerikan askerleri için bir hastane kurulmuştu. Böylece kolej Amerikan Hastanesi ve Sağlık Okulu ve Hastabakıcı Okulu olarak devam etti” bilgileri de paylaşılıyor.
Arşiv belgelerinde Amerikan Yakın Doğu Yardım Komitesi üyelerinin, ülke topraklarındaki faaliyetleri ve komite hakkında gelişmelerin yer aldığı Near East Relief ve The Acorne isimli dergiler çıkardıkları vurgulanırken, dergilerin merkezinin “25. Sokak, Taksim, Pera, İstanbul” olduğu belirtiliyor.
YUNANİSTAN’A GÖTÜRDÜLER
Belgeleri gün yüzüne çıkartan Kıyanç’ın tespitleri ise şöyle: “İstanbul’un işgal yıllarında Hıristiyan Gençlik Örgütü, Hıristiyan Gençlik Örgütü, Amerikan Yakın Doğu Yardım Komitesi, Amerikan Kızılhaçı gibi Amerikalı yardım kuruluşları faaliyet göstermiştir. Bu örgütlerden en dikkat çekeni ve etkin olanı Amerikan Şarkı Karib Yardım Heyeti olarak geçen, İngilizcesi Near East Relief olan Amerikan Yakın Doğu Yardım Komitesi’ydi.
ZORLA KİLİSEDE TUTTULAR
“İşgal altındaki İstanbul’daki en büyük meselelerden birisi de yetim ve öksüz kalan çocuklardı. Bu süreçte en büyük sorun çocukların hangi topluluktan olduğuydu. Bazı çocuklar Polis merkezlerine başvurarak Müslüman olmalarına rağmen Kiliselerde zorla tutulduklarını belirtmişlerdi. Çocukların hangi dine mensup olduklarını ve ona göre darüleytamlara yerleştirilmesi hususunda Amerikan, Ermeni ve Türk üyelerden oluşan bir komisyon kurulmuştu. Ermeni darüleytamlara büyük destek veren Amerikan yardım kuruluşları, Türk darüleytamlara mesafeli durmuştur. Anadolu’daki darüleytamlardaki Rum ve Ermeni çocuklar Amerikan Yakın Doğu Yardım Komitesi tarafından İstanbul’a taşınmış, bir süre burada kalan çocuklar daha sonra Yunanistan’a götürülmüştür.”
[email protected]
