Ulusal Konsey Başkanı Profesör Cemil Hasanlı
Azerbaycan edebiyatının önemli isimlerinden Cengiz Hüseynov hayatını kaybetti. Anlamlı bir hayat yaşadı, 94 yıl sağlıklı yaşadı. Büyük bir edebi miras yarattı. Diğerleri gibi o da Şöhret Kaldırımı için çalışmadı. Cengiz’in öğretmeni ilginç bir entelektüeldi. Onunla saatlerce konuşmaya doyum olmuyordu. Moskova’dayken sık sık buluşurduk. Peredelkino’daki evinde unutulmaz sohbetler yaşadık. Daha sonra Skype ile ilginç sohbetlerimiz oldu.
Cengiz hocanın zengin bir arşivi vardı. Aslında o arşiv Azerbaycan edebiyatının bir parçasıydı. Azerbaycanlı yazar ve şairlerle olan mektuplarını gözbebeği gibi sakladı. Mirza İbrahimov, Resul Rıza, İsa Hüseynov, Bakhtiyar Vahabzade, Sabir Ahmadov ve kalem tutan herkesle. Sayın Cengiz, uzun süre SSCB Yazarlar Birliği’nde Azerbaycan Yazarlar Birliği’nin temsilcisiydi. Bakü’den herkesin ona mektup yazması doğaldı. Kimisi fahri unvan, kimisi nişan madalyası, kimisi Moskova’daki dergi ve yayınevlerinde basılmak istiyordu, kimisi çalışmaları için bir çevirmen istiyordu. Bazı mektupların birer kopyasını bana verdi. Bunları “Azerbaycan’da Sovyet Liberalizmi” kitabında kullandım. Mektupları alıp kaybolmasınlar diye arşive koymak istedim. Bunu korkularından alamadılar.
O mektuplarda çok ilginç noktalar vardı.Mesela 27 Ağustos 1960’da İsa Hüseynov, Cengiz Hüseynov’a “Yerli ve Yabancılar” adlı eserinin Moskova’da yayımlanmasıyla ilgili şunları yazmıştı: “Mirza’yı Moskova’ya geldiğinde mutlaka göreceksiniz. yurt dışı. Yerliler ve Yabancılar hakkında iyi bir fikri var. Onu göremediğim ve konuşamadığım için üzgünüm, derginin editörlerine verdiği görüşü okudum. “Çalışmanın eğitimsel değerinin harika olduğunu” yazıyor. Bu sözler beni yüksek bir dağın zirvesine çıkardı, geniş ufuklara baktığımda yüreğim açıldı. Belki de Mirza öğretmen “Drujba” (“Drujba narodov” dergisi) editörlerine bu çalışmadan bahsetmeli diyorum. Mümkün mü? Mirza’ya bunu hatırlatsan nasıl olurdu?… “Drujba”, “Dogma ve Yabancılar”ın yanı sıra “Dan Star” ve “Burning Heart”ı da geri getirirse, bu benim için büyük bir darbe olur… Bu yazı benimki de böyle bir kader beklemiyor mu? Sonuçta, burada tadımı alıp beni parçalara ayırıyorlar, ejderhalar ağızlarını açtı ve beni yutmaya hazırlar. Eğer o beni kurtarırsa, beni yalnızca “Druzhba” kurtarabilir.” Veya Mart 1963’te Bahtiyar Vahabzade Cengiz Hüseynova’ya şunları yazdı: “Aklımı kaybettim. Şu anki durumum, duymuş olabileceğiniz gibi pek de mutlu bir durum değil. En sevdiğin şiir “Gülüstan”ı yüklediler… Bana oyun oynuyorlar. Beni yalnız bırakmıyorlar. Davanın sonucu henüz bilinmiyor. Mezarlara lanet olsun. Ne yapılabilir? Ne yapabilirim? Kapa çeneni, kapa çeneni! Erkek kardeşim! Benim tek yolum Rus okuyucunun, Rus edebiyat camiasının kalbine giden bir yol bulmak!” Cengiz hocanın arşivinde buna benzer yüzlerce ilginç mektup vardı.
Resulzade, büyük amelleri olmayan bir yazardan olağanüstü bir eser beklemenin hata olduğunu yazmıştır. 94 yıl önce doğan, eserleri ve yurttaşlık konumu kalıcı olan Cengiz Hüseynov’u farklı kılan da buydu. Hayatının büyük bir kısmını Sovyet ideolojisi çerçevesinde geçirmiş bir yazarın, milli kader ve çağdaş düşüncede kalması ender rastlanan bir olaydır. Bu olaya sebep olan, onun büyük bir fikri, büyük bir eylemi olması ve geleceğe vicdan gözüyle bakmasıydı.
Cengiz Hüseynov’un edebi kaderi tarihin sınavından geçerek günümüze ulaşmış ve yarınlarımız için iddialıdır. Kelimenin tam anlamıyla eski bir eseri yoktur. Üzerinden yarım asır geçmesine rağmen kısa bir süre sonra yazdığı “Muhammed, Memmed, Memiş”, “Fatali Fathi”, “Aile Sırrı”, “Meraj” ve “Doktor N” adlı eserlerinde hâlâ sanatsal tazeliğini ve sanatsal tazeliğini dile getirmektedir. kamuoyu tutuldu. Eserlerinin her biri büyük bir edebi olay haline geldi. “Aile Sırrı” sonrasında eserlerinin Bakü’de yayınlanması uzun süre gayri resmi olarak yasaklansa da Cengiz Hüseynov edebi yolundan ayrılmadı ve ideallerine sadık kaldı.
Edebi yol derken kendi yolu vardı, kimsenin yolunu izlemedi, kimseyi taklit etmedi. Aklın ve zekânın yeteneklerine dayanan sert düzyazı, satırlar arasında akan sert gerçek, akışın tersine gidebilen sert karakter. Cengiz Hüseynov’un eserlerini kalıcı kılan, dünya dili haline getiren, sistemin prangaları içinde pek çok kişinin söyleyemediği dünya ülkelerine götüren işte bu acı gerçeklerdi. Cengiz Hüseynov’un büyük edebiyata giden yolu “Zor Yokuşlardan” geçti.
Gerçekten de “Muhammed, Memmed, Memiş”i yazmak büyük bir cesaret gerektiriyordu. Bu eserinde uzun zamandır insanın kalbinde yer alan edebiyatı (İsa Hüseynov’la birlikte) geri getirmiş, derin psikolojik sorunları Sovyet toplumunun komünizmi inşa etmeye yönelik çok yönlü ayaklanmalarına dönüştürmeyi başarmıştır. Bu çalışma, zamanında Muhammed’in Memiş’e dönüşmesine kadar olan modern sorunların geniş bir resmini çizmişti ve bu resim bugün Azerbaycan’ın büyüklüğüdür.
Mirza Feteli ölümsüz komedileriyle kendisinden sonraki asırları fethetmiş, Cengiz Hüseynov ise Feteli Fethi ile edebiyat çevresini fethetmiştir. Tarihsel geçmişe dayanan ve ulusal kaderde geleceğe yönelik olağanüstü bir edebiyat anıtıydı. Tarihsel kimlik arka planına karşı böylesine temel bir ulusal kader örneği yaratmak, yazarın ve araştırmacının becerisini gerektiriyordu.
“Aile Sırrı” ve “Aile Sırları” da böyledir. Bu sırları edebiyata kazandıran, aile-kabile kurallarının milli kaderdeki trajik sonuçlarını öngörebilen ve milli oluşum yolunda bunun yıkıcı bir resmini çizen ilk büyük yazar Cengiz Hüsyunov’dur. Geçen yüzyılın 80’li yıllarındaki sonuçlarının doğru olduğu ortaya çıktı. “Aile sırrı” yarım yüzyıl sonra aile yönetimiyle tamamlandı. Sayın Cengiz bana bu eserin yazılması ve yayımlanmasıyla ilgili pek çok ilginç şey anlattı. Cengiz Hüseynov’un eserleri Azerbaycan edebiyatının yüzüdür.
Cengiz Hüseynov ilim adamı bir yazar olup, edebiyat tarihi ve teorisine ilişkin yazıları ve eserleri özgünlüğüyle dikkat çekmektedir. Anıları “Kalem’in rüyaları” gibi samimi ve canlıdır. “Meraj” Hz. Muhammed’in hayat hikâyesini anlatan eşsiz bir sanatsal örnektir. Cengiz Hüseynov eşsiz bir tercümandır. Aziz Şerif’le birlikte bir diğer Mirza olan Mirza Celili’yi de Rusça’ya tercüme etti. Rus kamuoyunun ruhu olan Gogol’ü Azerice’ye tercüme etmek ne kadar zorsa, Mirza Celil’i de Rusça’ya tercüme etmek büyük bir profesyonellik gerektiriyordu.
Hudayar Bey’in kızılcık ağacı altında oluşan ve sanatsal bir dil sağlayamayan bir toplumda Büyük Mirza’nın çizgisini korumak, bu karakterin trajedisini bu kadar büyük bir ustalıkla Rusça aktarmak her çevirmenin işi değildi. bir edebi eserin kahramanı.
Cengiz Hüseynov karmaşık görüntülerin yazarı olmasına rağmen çok basit bir entelektüeldi, geniş insani değerlere tapan, söz adamı, kalem adamı ve fikir adamıydı. Kendisiyle Azerbaycan’ın kaderi ve tarihine dair unutulmaz sohbetlerimiz hâlâ kulaklarımda çınlıyor. Peredelkino’da uzun çam ağaçları arasında yer alan iki katlı Azerbaycan müzesinde Cengiz hocayla masa etrafında saatlerce yaptığımız sohbetler hafızalarımıza sonsuza kadar kazındı. Cengiz Hüseynov, kelimenin tam anlamıyla büyük bir yazar ve büyük bir entelektüeldi. Ve halkın hafızasında kalacak.
