Ayten Farhadova
Boşaltılmış Sivil Toplum veya Başsavcılığın yıllar süren “STK çalışması”
“Hesabımız Zaminbank’taydı ve o banka kapatıldıktan sonra Devlet Sigorta Fonu’nun mallarımızı iade etmesi gerekiyordu ama hesabımızdaki 25.000 dolar zimmete geçirildi. Ayrıca Azerbaycan hükümetinin de tahsis ettiği 2.000’e yakın manat fonu vardı. Defalarca talep edildi ancak resmi bir yanıt gelmedi.”
Almanya’da yaşayan Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Kamu Birliği Başkanı Elchin Abdullayev bunu söylüyor.
“Uygun dediğimizde kültürel olarak sahiplenilmiş anlamına gelir. Hepsi bankanın mülkü satıldığında size ödeme yapılacağını söylüyor. Bankanın mülkleri 10 yıldır satılmıyor. Paramın neden verilmediğini biliyorum. STK’larla ve onların yasal tesciliyle ilgiliydi.”
E.Abdullayev’in ifadesine göre kendisi, hesaplarındaki tutukluluğun kaldırılması konusunda kimseye başvuruda bulunmadı. Hukuki açıdan bakıldığında aşağıdaki başvuruyu doğru bulmuyor:
“Başvurumuzun olup olmaması hiçbir şeyi değiştirmez. Eğer bitirmek isterlerse, yapacaklar.”
Genel olarak yetkililere inanmadığını söyleyen E.Abdullayev, hakkında ceza davası açıldığını da söyledi.
Vatana çağrı
2022 yılında yayınlanan STK/STK haritalama ve ihtiyaç analizi raporuna göre Azerbaycan’da faaliyet gösteren yaklaşık 4.500 kayıtlı STK ve 300’den fazla kayıtsız grup bulunmaktadır.
Raporda, 2013 yılı sonunda Azerbaycan’da sivil toplumun tescili, faaliyeti ve finansmanına ilişkin kanunlar – “Hibeler”, “Sivil Toplum Kuruluşları”, “Sivil Toplum Kuruluşları” da dahil olmak üzere STK’ların sürdürülebilirliğine zarar veren bir dizi kararın alındığı vurgulanıyor. Tüzel kişilerin tescili” ile “Devlet Sicili” Kanunu, “Bağışlar” Kanunu ve İdari Suçlar Kanunu’nda çok sayıda kısıtlayıcı değişiklik yapıldı.
Bazı STK’ların hesaplarına yapılan tutuklamalara ilişkin Sivil Toplum Kuruluşları Devlet Destek Ajansı çalışanı Ulviyya Garayeva, tutuklanan STK’lar ve liderleriyle ilgili olarak Başsavcılığa herhangi bir başvuruda bulunmadıklarını söyledi.
Mayıs 2023’te Başsavcılık, “STK davası”yla ilgili olarak ülkede faaliyet gösteren sivil toplum temsilcilerini kuruma davet etmişti.
Böylece STK Platformu’nun 3 üyesi Şahla İsmayil, Samir Aliyev ve Mirvari Kahramanlı, Başsavcılık Soruşturma Dairesi Başkan Yardımcısı Gasim Mammadov ile bir araya geldi.
Toplantının amacı, bu ceza davasının sonlandırılması kapsamında 2014-2016 yılında soruşturmaya katılan tüm kuruluşlarla sürecin sonuçlandırılmasıydı. Bu toplantı sonucunda 3 kuruluşun çalışmalarına son verildi. Bu örgütler Petrol İşçilerinin Haklarının Korunması Kamu Birliği, Kadınların Akılcı Gelişimi Kamu Birliği ve Ekonomik Girişimlere Yardım Kamu Birliği idi.
Toplantının ardından STK Platformu üyelerine mektup gönderilerek yurt dışında yaşayan STK temsilcilerine ceza davasının sonlandırıldığı bilgisi verildi.
Avukat Fariz Namazlı’ya göre bu dava Başsavcılık Soruşturma Dairesi tarafından yürütülüyor ve ceza davası halen devam ediyor:
“Ceza davası 2014 yılında açıldığında genel olarak açılmıştı, yani ülkede faaliyet gösteren çok sayıda yerel ve uluslararası STK’nın faaliyetleriyle bağlantılı olarak açılmıştı. Burada belirli STK’ların adlarından bahsedilmiyor. Söz konusu ceza davası kapsamında bazı STK’ların banka hesaplarına el konularak ülkeden çıkışları yasaklandı. Dolayısıyla orada spesifik isimlerin olduğu söylenemez. Ayrıca çoğunun banka hesaplarına el konuldu ve yurt dışına çıkış yasakları kaldırıldı.”
“… Benim gibilerin Azerbaycan’a dönmesine gerek yok, çünkü tehlike devam ediyor”
Almanya’da yaşayan bir STK’nın temsilcisi Jasur Mammadov, faaliyetlerine yönelik tehditler nedeniyle ülkeyi terk ettiğini söylüyor:
“Daha doğrusu “Doktrina” Gazetecilerin Askeri Araştırma Merkezi’nden bahsediyoruz. 2014 yılında 3 kez Ulusal Güvenlik Teşkilatı’na götürüldüm (bu kurum 2015 yılında kaldırıldı, DTX temel alınarak kuruldu) ve orada tehdit edildim. Bakan Eldar Mahmudov adına tehdit edildim ve askeri sistemin yanı sıra güvenliği de eleştirmeyi bırakmam söylendi. Ayrıca yaptığım toplantıları da onlara bildirmem gerekiyor. Ben de buna razı olamadım.”
J. Mammadov, sadece Milli Güvenlik Bakanlığı tarafından değil, Savunma Bakanlığı tarafından da tehdit edildiğini söylüyor. Sadece kendisi için değil aile bireyleri için de tehlike olabileceğini gören gazeteci, bundan sonra Azerbaycan’da çalışmanın imkansız olduğunu anladı.
O dönemde J. Memmedov’un “Ayna-Zerkalo” gazetesinde NATO ile ortak bir projesi vardı ve bu proje sırasında örgüt proje bedelini “Ayna-Zerkalo”ya ödedi:
“Bu fonlar donduruldu ve şu ana kadar bu fonları hiçbir şekilde çekemedim. Faaliyetlerim kısıtlandı ve Azerbaycan’ı terk ettim. O günden bu yana bana yönelik tehditler sürekli oldu ve kendime karşı herhangi bir yumuşama hissetmedim. Hiçbir şekilde benimle iletişime geçilmedi. Benim gibilerin geri dönmesinin gereksiz olduğunu düşünüyorum çünkü tehlike hala devam ediyor.
Cesur Memmedov’un örgütlenmesine ilişkin Şahla İsmayıl’dan bilgi aldığını ve “yumuşama”nın kendisi için geçerli olmadığını belirtti.
Yabancı ülkelerde yaşayan STK üyeleri kendilerine herhangi bir itirazın olmadığından ve ülkeye dönmeleri halinde Gubad İbadoğlu’nun akıbetine maruz kalmayacaklarından emin değilse bu itiraz kimleri kapsıyor?
Başsavcılık gazetecinin talebine yanıt vermedi
Petrol İşçilerinin Haklarını Koruma Teşkilatı Başkanı Mirvari Kahramanlı, Meydan TV’ye yaptığı açıklamada, o toplantıda kendisine STK’nın iki temsilcisinin sayısının sorulduğunu söyledi. Bu kişilerin numaralarını da verdi, her ikisi de Azerbaycan’da olmasına rağmen, savcılığın bu kişilerle iletişime geçmesi mümkün.
Ceza davasıyla ilgili olarak ajansın basın servisi çalışanı Kanan Zeynalov ile defalarca temasa geçilmesine rağmen, gazetecinin Başsavcı Kamran Aliyev adına gönderdiği soruşturma yanıtsız kaldı.
Cevapsız sorular
- 1. 2014-2016’da “STK davası” nedeniyle kaç örgüt tutuklandı?
- 2. Şu anda kaç örgüt tutuklandı?
- 3. Yabancı ülkelerde yaşayan STK liderlerinin ülkeye dönmesi durumunda tutuklanma tehlikesi var mı?
Başsavcılık Soruşturma Dairesi Başkan Yardımcısı Gasim Mammadov, konu hakkında medyaya konuşma yetkisinin olmadığını söyledi.
STK Platformu yönetim kurulu üyesi ve koordinatörü Shahla İsmayil, Meydan TV çalışanıyla yaptığı görüşmede, Ulusal Platform’da hesapları bloke edilen kuruluşların bulunduğunu ancak tüm bu tutuklamaların daha sonra kaldırıldığını söyledi. Ona göre bu konu son zamanlarda ele alınmıyor. Başsavcılık tarafından “STK davasının” sonlandırıldığı konusunda kendilerine bilgi verildiğini de vurguladı.
“Bizi Başsavcılığa çağırdılar ve STK davasının sonlandırıldığı konusunda bize tüm bilgileri verdiler. Hatta platformun birkaç üyesinin numarasını bile sordular. Ben de numaraları ancak halkla görüştükten sonra verebileceğimi söyledim ve kim kabul ederse numarasını verdim. Ancak bu kişilerle hiçbir zaman iletişime geçilmedi. O sürecin devamı olmadı. Her halükarda, benim gözümde görünmüyordu.”
Şahla İsmayıl’ın anlattığına göre kendisinden ikisi Azerbaycan’da yaşayan 4 kişinin telefon numaraları istenmiş:
“Genel olarak durum çok tuhaftı. Güya bu çok yoğun sonlandırma süreci başladı ama daha başlamadan bitmek üzereydi. Ayrıca belki birisini davet etmişlerdir, demiyorlar. Bizi arayan sadece 3 kişi biziz ve bu durumu anlattım. Sanki tepkimizin nasıl olacağını görmek istiyorlarmış gibi bunu bir seçenek olarak kullandılar. Biz de kabul ederlerse numaralarını vereceğimizi söyledik. Kabul eden bir kişi vardı ama onunla iletişime geçilmedi.”
Hükümetin “STK çalışmalarını” sonlandırmasına şüpheyle yaklaşan Elchin Abdullayev, hükümetin hiçbir platformu, sivil toplumu, insan hakları örgütünü veya insan hakları bildirgesini tanımadığını ve tanımak istemediğini söylüyor.
Elchin Abdullayev, bu tür girişimlerin hükümetin işbirliği yapmak istediği insanlara yol açma niyetinden kaynaklandığını söyledi:
“Bu girişime destek vermeyeceğim çünkü bu sürece dahil olmak istemiyorum.”
