ABD ile Rusya arasında aylardır süren istişareler geçtiğimiz günlerde neticelendi ve iki ülke arasında mahkum takası gerçekleştirildi. ABD’li yıldız basketbolcu Brittney Griner ile “Ölüm Taciri” lakabıyla anılan Viktor Bout’un takası önceki gün Abu Dabi Havalimanı’nda yapıldı. Söz konusu takas bu yıl iki ülke arasında gerçekleştirilen ikinci mahkum takası.
ABD ile Rusya, ülkelerinde tutuklu bulunan eski Amerikan askeri Trevor Reed ile Rus pilot Konstantin Yaroşenko’yu nisan ayında Ankara ile işbirliği içinde Türkiye’de takas etmişti.
Fakat Griner ile Bout’un takası büyük yankı uyandırdı. Taraflardan birinin basketbol yıldızı, diğerinin ise silah tüccarı olması, takasın günlerdir dünya medyasında pek çok açıdan ele alınmasına neden oldu.
Griner-Bout takası akıllara Washington ve Moskova arasındaki ilk kritik mahkum takaslarından birini getirdi. Söz konusu mahkum takası 60 yıl önce, Soğuk Savaş döneminde yapılmıştı.
Takasın yapıldığı yer de Soğuk Savaş atmosferini yansıtıyordu. İki mahkumun takası Batı Berlin ile Doğu Almanya arasındaki Glienicke Köprüsü’nde yapılmıştı.
1962’de yapılan takasla, Sovyetler Birliği bir CIA pilotunu, ABD ise ajanlık suçlamasıyla hapsedilen bir Sovyet casususunu serbest bırakmıştı.
ABD’li pilot Francis Gary Powers, Sovyetler Birliği’nin kendi hava sahasında vurduğu casus uçağındaydı. Powers, casusluk faaliyetleri yürüttüğü gerekçesiyle 1960’ta 10 yıl hapse mahkum edilmişti. KGB ajanı Albay Rudolf Abel ise, 1957’de ABD’de görülen davada 30 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı.
Rudolf Abel, ABD’ye Kanada’dan 1948’de yasadışı şekilde girmişti ve 1957’de Manhattan’daki bir otel odasında göz altına alınmıştı. CIA Direktörü Allen W. Dulles, Abel’in Sovyetler Birliği için ne kadar kıymetli bir ajan olduğunun farkındaydı; hatta Dulles’ın “Keşke bizim de Moskova’da Abel gibi 3-4 tane ajanımız olsaydı” dediği biliniyor.
Brooklyn Barosu, James B. Donovan’ı (2015 yapımı Casuslar Köprüsü filminde Tom Hanks tarafından canladırıldı) Abel’in avukatı olarak atadı. Donovan, Abel’in mahkum takasında kullanılabileceğini ya da istihbarat kaynağı yapılabileceğini söyleyerek hakimi idam cezasından vazgeçirdi ve mahkum takasına giden yolu açtı.
Abel’in hapis cezasına çarptırılmasından birkaç yıl sonra Donovan, ABD hükümetinin verdiği yetkiyle Berlin’e gitti ve burada 1962’de yapılacak mahkum takasının görüşmelerini yürüttü. Donovan daha sonra da Küba Lideri Fidel Castro ile müzakereler yürütecekti. Küba ile yapılan takasta ise, Domuzlar Körfezi Çıkarması’nda esir alınan 1100 mahkum, 53 milyon dolar değerinde gıda ve ilaç karşılığında salıverilmişti.
