Nobel Ödülleri bu yıl da birer birer sahiplerine giderken Nobel Kimya Ödülü’ne üç isim layık görüldü. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’nde düzenlenen basın toplantısında ödülün Carolyn R. Bertozzi, Morten P. Meldal ve Karl Barry Sharpless’a verildiği söylenirken açıklamada “click kimyasının ve bioortogonal kimyanın gelişiminden ötürü” ifadelerine yer verildi. Peki bu ne anlama geliyor? Bilim dünyası ve elbette insanlık için oldukça önemli bu gelişmeleri kavramakta güçlük çekmemiz doğal. Fakat söz konusu çalışmalara ilişkin bazı detaylar da heyecanlanmamız için yeterli.
Bu detaylardan ilki özellikle Bertozzi’nin çalışmasında yatıyor. Gerekçede de dikkat çekildiği üzere ABD’li bilim insanının üzerinde çalıştığı biyoortogonal reaksiyonları kanser tedavisi için önemli bir umut ışığı barındırıyor. Bu reaksiyonlar, hücrenin olağan kimyasını bozmadan meydana geldiğinde hedefe odaklı kanser tedavilerine ciddi bir katkı sağlıyor.
Carolyn R. Bertozzi, 2003 yılında hücre içindeki biyokimyasal süreçlere müdahale etmeden yani hücredeki yaşayan sistemlere etki etmeden kimyasal reaksiyon oluşturmayı başarırken buna da biyoortogonal kimya adını verdi. Bahsi geçen reaksiyonlar hücrelerin nasıl çalıştığını görüntülemek ve haritalandırmak için küresel olarak kullanılıyor. Şimdilerde ise bu reaksiyonların, kanserin teşhis ve tedavisinde nasıl kullanılacağı yönünde araştırmalar sürüyor.
Danimarkalı Morten P. Meldal ile birlikte click kimyasının mucidi olarak ifade edilen Karl Barry Sharpless ise dikkat çeken bir başarıya imza atmış durumda. 81 yaşındaki ABD’li bilim insanı, Marie Curie, Linus Pauling, John Bardeen ve Frederick Sanger’den sonra birden fazla Nobel kazanan ilk isim oldu.
Sharpless, 2001 yılında click kimyası konseptini ortaya atıp aynı yıl Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülmüştü. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’nin bir üyesi olan ve ödülü veren komitede de yer alan Johan Elf, Sharpless ve Meldal’ın bulguları sayesinde kimyagerlerin artık nispeten kolay bir şekilde molekülleri birbirine bağlayabildiğini söylerken; bu sayede elektrik iletimi veya bir yüzeyin antibakteriyel hale getirilmesi gibi işlemlerin çok daha kolay yapıldığını vurguluyor.
Nobel Komitesi, Bertozzi’nin bu bulgulara yaptığı katkıyla click kimyasının sağlık alanında da devrim niteliği taşıyacak gelişmelere yol açmasını daha mümkün kıldığını ifade ediyor.
Johan Elf, “Bu çalışma sayesinde potansiyel olarak kanser hücrelerine radyoaktif işaretçiler yönlendirebilir ve bu hücreleri öldürmeleri için zehirli ya da radyoaktif bileşenler gönderebilirsiniz” sözleriyle araştırmanın açtığı kapının kanserle mücadelede insanlığı götürebileceği kritik noktaya vurgu yapıyor.
Bilindiği üzere ağırlıklı olarak kanser tedavisinde vücudun tamamına etki eden yöntemler kullanılıyor.
Devrim niteliğindeki bu çalışmanın temelleri ise Morten P. Meldal ve Karl Barry Sharpless’ın araştırmalarına dayanmakta. Basitçe ifade etmek gerekirse Bertozzi’nin geliştirdiği reaksiyon da bir “click kimyası” ürünü. “Click kimyası”, “klik kimyası” hatta “çıt çıt kimyası” adlarıyla Türkçe kaynaklarda kendisine yer bulan bu yöntem sayesinde moleküllerin yapı taşları hızla bir araya getirilebiliyor. Bu da hızlı ve basit reaksiyonlara olanak sağlıyor.
