Rusya ve Ukrayna arasında süren gerginlik, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni de tekrar gündeme getirdi. Özellikle Karadeniz’de olan tüm gelişmelerin aynı sözleşmeye dayanması, herkes tarafından sözleşmenin maddelerini merak konusu haline getirdi. İşte Montrö boğazlar sözleşmesi hakkında merak edilenler.
Rusya ve Ukrayna arasında çıkan savaş, dünya gündemini uzun bir süredir meşgul etmekte. Bu savaş aynı zamanda Montrö Sözleşmesi ile Türkiye’nin alacağı konumu da bir hayli etkileyecek. Peki, Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki hakları nelerdir? Savaş, barış zamanında Türkiye boğazlar üzerinde hangi haklara sahip?
Montrö Sözleşmesi, kısa bir ifade edilişi ile birlikte İstanbul ve Çanakkale boğazlarından geçiş yönetimi ve boğazların güvenliği ile alakalı bir sözleşmedir. 22 Haziran 1936 tarihinde, İsviçre’nin Montrö şehrinde boğazlar sorununu ele alıp incelemek için Fransa, Bulgaristan, İngiltere, Yunanistan, Romanya, Avustralya, Japonya, Yugoslavya, Sovyetler Birliği ve Türkiye arasında görüşülen konular, bu ülkeler tarafından 20 Temmuz 1936’ta imzalanmıştır. Bu sözleşmeye göre de Türkiye’nin daha önce kısıtlanmış bulunan hakları geri verilmiş ve boğazların egemenliği de tamamen Türkiye’de olmuştur.
Savaş zamanında Türkiye, savaşan değil ise bayrak ve yük ne olursa olsun Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Türkiye’nin kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayması halinde, Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) tam özgürlüğünden yararlanacaklardır; fakat gemilerin Boğazlar’a gündüz girmeleri ve geçişin her seferinde Türk makamlarınca gösterilen yoldan yapılması lazımdır.
Kılavuzluk, bir halde zorunlu kılınabilecek; fakat ücrete bağlı olmayacaktır. Barış zamanında, gündüz ve gece, bayrak ve yük ne olursa olsun, herhangi bir işlem (formalite) – sağlık denetimi hariç – olmaksızın Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) bütün özgürlüğünden yararlanacaklardır.
Savaş zamanında Türkiye savaşta ise Türkiye ile savaşta olan bir ülkeye bağlı olmayan ticaret gemileri, düşmana herhangi bir şekilde yardım etmemek koşulu ile birlikte Boğazlar’da geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler Boğazlar’a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde Türk makamlarınca gösterilecek yoldan gerçekleştirilecektir.
Saldırıya uğramış bir devlete ve Türkiye’yi bağlayan bir karşılıklı yardım antlaşması gereğince yapılan yardım durumları haricinde savaşan herhangi bir devletin savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçmesi yasak olacaktır.
Savaş zamanında, Türkiye savaşan ise, savaş gemilerinin geçişi hakkında Türk Hükûmeti tamamıyla dilediği gibi davranabilecektir. Türkiye kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında kabul ederse, Türkiye savaş durumu geçiş rejimini uygulamaya başlayacak fakat; Milletler Cemiyeti Konseyi Türkiye’nin almış olduğu önlemleri 3’te 2 çoğunlukla haklı bulmaz ise Türkiye bu önlemlerini geri almak durumunda kalacaktır.
Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, savaş gemileri yukarıda ifade edilen koşullar içinde, Boğazlar’da tam bir geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Karadeniz’e kıyıdaş olan veya olmayan devletlere ait olup da bağlama limanlarından ayrılmış olan savaş gemileri, kendi limanlarına gitme amacıyla boğaz geçişi yapabilirler.
