Herkesin dilinde elektrik ve doğalgaz faturaları var. Bakanlık konu hakkında yeni bir tarife üzerinde çalışıyor. Peki elektrik üretim ve dağıtım sektöründe son durum ne? Son yıllarda elektrik fiyatlarına nasıl zam yapıldı? Krediler ne durumda?
Türkiye’de hayat pahalılığı ve yüksek enflasyon gündemden düşmüyor. 2021’i 2022’ye bağlayan gece açıklanan elektrik ve doğalgaz zamlarından sonra pek çok vatandaş gelen faturalara inanamamaya başladı. Bazı işletmelerin elektrik faturası giderleri kirayı aştı. Kimileri vatandaştan ısıtıcı ücreti bile kesmeye başladı.
Türkiye’de elektrik fiyatları üç aylık tarifeler ile Enerji Piyasası Denetleme ve Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından duyuruluyor. Bu tarifelerde hanelerin kullanacağı elektrik fiyatlarına gelen yaklaşık yüzde 10’luk zamlar pek gündem yaratmıyordu.
Son yıllarda ise elektriğe hatırı sayılır zamlar yapılmış olsa da hiçbiri 2022’nin başındaki kademeli tarife kadar ses getirmedi. Reuters’ta 2 Mayıs 2019 tarihli bir habere göre Türkiye’nin önde gelen bankalarından birinin genel müdür yardımcısı enerji sektörünün 70 milyar dolar tutarındaki borcunun 12-13 milyar dolarının yapılandırması gerektiğini söylemişti.
2018 ve 2019 yılları kurun oluşabilecek seyrini tahmin eden iş dünyası tarafından borç yapılandırma yılı olarak kayıtlara geçti. 2018 yılında Merkez Bankası vatandaşları da yerli para cinsinden borçlanmalarını yapmaları konusunda uyarmıştı.
Bloomberg’de yer alan habere göre Ankara merkezli Elektrik Üreticileri Birliği 11 Temmuz 2018 tarihinde yaptığı açıklamada kazançlarının döviz cinsinden borçlarını karşılamadığını söyledi.
Türkiye Sınai Kalkınma Bankası’nın Enerji Görünümü 2021 raporuna göre; yüksek borcu olan termik santraller borç ödemelerini karşılamakta zorlanıyor. Raporda şu ifadeler yer aldı: “Diğer taraftan, TL bazlı elektrik satış gelirlerine karşılık sektör kredilerin ağırlıklı kısmının döviz cinsinden olması da bu tesisleri yüksek kur riskine maruz bırakmıştır.” 2021 Eylül itibarıyla sektörün takipteki kredi stoku 1,8 milyar dolardı. (2021 Eylül’ünde ortalama dolar kuru 8,53 TL idi)
TÜİK rakamlarına göre geçen Ocak ayının zam şampiyonu yüzde 69 ile elektrik faturası oldu. Ocak 2016 tarihinde elektrik ücreti 0,41 TL, Ocak 2017’de 0,41 TL, Ocak 2018’de 0,44 TL, Ocak 2019’da, 0,53 TL, Ocak 2020’de 0,71 TL, Ocak 2021’de 0,79 TL, Ocak 2022’de ise 1 lira 55 kuruşa yükseldi. 2016, 2017 ve 2018 yıllarında elektriğe neredeyse şu an yaşanana yakın veya daha az ancak kayda değer bir zam yapılmazken Ocak 2020’den itibaren elektrik birim fiyatına yüzde 100’ü aşkın zam yapıldı.
Türkiye’de enerji üretimi de her geçen gün artmaya devam ediyor. Türkiye Elektrik İletiş A.Ş.’nin (TEİAŞ) verilerine göre; 2020 yılında 306 bin 703 gigawatt olan elektrik üretimi 2021 yılında 331 bin 491 gigawatt’a çıktı. Yani elektriğe yüzde 100’ü aşkın zam geldiği yılın sonunda brüt elektrik üretimi de yüzde 8 arttı.
Bloomberg’ün haberine göre; 2003-2018 yılları arasında Türkiye’de enerji sektörüne tam 95 milyar dolar yatırım yapıldı. 2018 itibarıyla bu yatırım karşılığı 51 milyar dolar sektörün borç ödemesi bulunuyordu. 2018’de enerji şirketlerinde ek sermaye ihtiyacı gündeme gelmiş, Elektrik Üreticileri Birliği Başkanı Cem Aşık, “Elinde enerji alım sözleşmesi olmayan enerji santrallerinin her yıl borçları için 3 milyar dolar ödemeleri gerekiyor, bu yılda kazanabildiklerinden 2.5 milyar dolar fazla” demişti.
